اندازهگیری ترکیبات بنزن، تولوئن، اتیل بنزن و زایلن در هوای آزاد در مسیر خط سامانه اتوبوسهای تندرو شهر تبریز و برآورد ریسک بهداشتی
چکیده
سیستم حمل و نقل عمومی به ویژه اتوبوسها، نقش مهمی در زندگی روزمره شهروندان در کلانشهرها ایفا میکند. افرادی که در ایستگاههای اتوبوس منتظر میمانند در معرض مواجهه حاد و مزمن با ترکیبات BTEX منتشر شده از اگزوز اتوبوسهای دیزلی هستند. این ترکیبات به دلیل اثرات سرطانزایی و غیرسرطانزایی بر سلامت انسان و همچنین نقش آنها در تشکیل آلایندههای ثانویه هوا، بسیار نگرانکننده هستند. مطالعه حاضر با هدف اندازهگیری ترکیبات بنزن، تولوئن، اتیل بنزن و زایلن در هوای آزاد در مسیر خط سامانه اتوبوسهای تندرو شهر تبریز و برآورد ریسک بهداشتی انجام گرفت. نمونهبرداری در دو فصل تابستان و زمستان سال 1400، از 7 نقطه (4 ایستگاه و 3 نقطه مابین ایستگاهها) در این مسیر انجام شد. از پمپهای SKC و جاذب ذغال فعال به منظور نمونهبرداری استفاده شد. آنالیز ترکیبات BTEX با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی مجهز به دتکتور FID انجام شد. سنجش و آزمودن نرمال بودن داده‌ها بر طبق چولگی و کشیدگی صورت گرفت. برای تحلیل اثر فصل، ساعت و مکان نمونهبرداری بر میزان آلایندههای جوی، از تحلیل معادلات برآوردی تعمیم‌یافته (GEE) استفاده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار IBM SPSS نسخه 26 انجام گرفت و سطح معنیداری آماری 05/0 در نظر گرفته شده است. بر اساس نتایج، غلظت ترکیبات BTEX در ایستگاههای اتوبوس BRT (20/128±23/170 میکروگرم بر متر مکعب) به طور معنیداری بیشتر از نقاط واقع در بین ایستگاهها (70/100±74/139 میکروگرم بر متر مکعب) بود. مقایسه تغییرات روزانه اختلاف معنیداری بین غلظت‌های صبح (75/91±91/106 میکروگرم بر متر مکعب) و عصر (80/120±78/200 میکروگرم بر متر مکعب) نشان داد که عمدتا بالاترین غلظت‌ها در ساعات پیک ترافیکی عصر مشاهده گردید. همچنین به طور متوسط غلظت ترکیبات در فصل زمستان (74/109±54/190 میکروگرم بر متر مکعب) بیشتر از تابستان (66/116±69/123 میکروگرم بر متر مکعب) بود. ریسک غیرسرطانی آلایندههای مورد مطالعه کمتر از حد توصیه شده U.S.EPA (HR<1) به دست آمد و در حد قابل قبول است. ریسک سرطانی برای آلاینده بنزن در ایستگاههای اتوبوس با مقدار 7-10×07/1، کمتر از حد آستانه (6-10×1) بوده و در محدوده آثار سرطانی ناچیز قرار داشت. در حالیکه در نقاط واقع در بین ایستگاهها با مقدار 5-10×52/1، بیشتر از حدود توصیه شده بوده و در محدوده آثار سرطانی مخاطرهآمیز قرار داشت. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که مقادیر غلظت ترکیبات BTEX درهوای محیط ایستگاههای اتوبوس بیش از استانداردهای ملی و بینالمللی بوده است؛ بنابراین ضروری است تا تمهیدات لازم برای کنترل و کاهش این آلاینده ها اتخاذ گردد.