پیش‌بینی زمان بقای بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال با رویکرد منطق فازی

Abstract

مقدمه:سرطان کولورکتال یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در جهان است. بروز این بیماری در ایران به دلیل تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی رو به افزایش است، به‌طوری‌که بروز آن در میان جوانان ایرانی در مقایسه با کشورهای غربی بیشتر است. پیش‌بینی مدت‌زمان بقا برای بیماران مبتلابه سرطان می‌تواند در روند درمانی بیماران مؤثر باشد. بنابراین انتخاب مدلی که بتواند پیش بینی خوبی از میزان بقا داشته باشد اهمیت دارد. روش‌های آماری مختلفی برای بررسی اثر متغیرهای کمکی بر میزان بقاء وجود دارد. این مدل ها در شرایطی که میزان سانسور ها زیاد باشد برآوردهای اریبی خواهند داشت. در این مطالعه با توجه به محدودیت مدل‌های استاندارد آماری در مواجهه با داده‌های با میزان سانسور بالا مدلی بر پایه برآوردگر حد حاصل ضرب فازی پیشنهاد شد که برآوردهای با اریبی و خطای معیار کمتر ارائه دهد. مواد و روش: از داده‌های مربوط به 173 بیمار مراجعه‌کننده به دو بیمارستان امام رضا و شهید قاضی تبریز- ایران استفاده شده است. در این مطالعه از روش مبتنی بر منطق فازی برای تعدیل داده‌های سانسور شده و مدل‎بندی امکان بقا بعد از لحظه‌ی سانسور شدن استفاده گردید. برای بررسی اثر متغیرهای بر میزان بقای بیماران ابتدا داده‌ها خوشه‌بندی شدند و مجموعه‌های فازی در هر خوشه تشکیل شد. مساحت زیر منحنی‌‌های فازی ساخته شده به عنوان تقریبی از مدت‌زمان بقا در نظر گرفته شده است. با توجه به ساختار توابع عضویت فازی این مقدار برای داده‌های کامل(زمان وقوع پیشامد) برابر با همان زمان بقای مشاهده شده بود. برای زمان های سانسور شده مساحت زیر منحنی بزرگتر از زمان بقا مشاهده شده برآورد شد. با استفاده از مجموعه های فازی تولید شده احتمال بقا برآورد گردید. سپس با توجه به شکل توزیع زمان‌های بقا برآورد شده با روش حد حاصل ضرب فازی، مدل خطی مناسب انتخاب شده است. نتایج حاصل ازمبتنی بر FPLE با مدل خطرات متناسب کاکس و مدل پارامتری نمایی مقایسه گردید. نتایج: در این مطالعه از 173 بیمار 1/56 درصد از آن‌ها مرد بودند همچنین 75 درصد از آن‌ها بالا 50 سال سن داشتند. در کل 9/71 درصد از زمان‌های بقا سانسور شده بودند. میانگین و میانه زمان بقا با روش کاپلان مایر به ترتیب برابر با (57/51 – 38/40) 97/45 ماه و (32/102 – 67/27) 65 ماه، با روش حد حاصل‌ضرب فازی به ترتیب برابر با (58/103- 29/61) 69/82 ماه و (91/53 – 49/36) 90/43 ماه برآورد شده است. میزان بقای یک، سه و پنج ساله با استفاده از روش کاپلان مایر به ترتیب 83، 57 و 52 درصد برآورد شد. میزان بقای یک، سه، پنج ساله، ده و بیست ساله با استفاده از روش حد حاصل‌ضرب فازی 83، 58، 37، 21 و 9 درصد برآورد گردید. با توجه به توزیع داده های بقا برآورد شده، مدل خطی تعمیم‌یافته با خانواده‌ی توزیع گاما با پیوند لگاریتم به کار برده شد. طبق نتایج این مدل متغیرهای سن، جنسیت، خوردن صبحانه و مورفولوژی تأثیر معنی‌داری بر بقای بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال داشتند. خطای معیار ضرایب در مدل خطی تعمیم‌یافته با توزیع گاما (پیوند لگاریتم) به نسبت دو مدل کاکس و نمایی کمتر بود. نتایج شبیه سازی نشان داد که روش پیشنهادی کمترین اریبی و خطای معیار را در مقایسه با مدل های کاکس و نمایی داشت. نتیجه‌گیری: مدل مبتنی بر برآوردگر حد حاصلضرب فازی مدلی مناسب برای تحلیل داده های بقا با سانسور زیاد می باشد.