رفتار طبیبان از دیدگاه حکمای منتخب ایرانی

Abstract

طبابت از مهم‌ترین علومی است که در سراسر دوران حیات آدمی، همواره نقشی اثربخش و پویا داشته است و به موازات تکامل علمی و فنّیِ انسان، این دانش نیز تکامل یافته است. از آنجا که طبّ، ارتباط مستقیمی با حیاتِ آدمی و سلامتِ وی دارد، همواره مورد توجّه تمام انسان‌ها بوده و در نتیجه طبیب، جایگاه والایی در اجتماعات انسانی داشته است. این جایگاه والا، در گذر زمان و با درآمیختگیِ طبّ با فلسفه و اعتقادات مذهبی و فرهنگی، سبب شده است که بخش عمده‌ای از رویکردهای طبّی، معطوف به امور اخلاقی باشد. با آنکه این امر بطور نسبی با ساختارهای فرهنگی و مذهبیِ هر تمدّنی تناسب دارد، امّا عموما در تمام جوامع و تمدّن‌ها، مجموعه آن فرآیندها ذیل اخلاقِ پزشکی گرد آمده و همواره رعایت شده‌اند. در سراسر تاریخ ایران قبل و بعد از اسلام، همسو با گستردگی و پیشرفت دانش طب، نسبت به همروزگاران خود، مجموعه اصول اخلاقی مرتبط با حوزۀ طبّ، جایگاه قابل اعتنایی داشته است. مسائلی همچون نحوۀ آموزش طب، روابط میان پزشک و بیمار، حفظ اسرار بیماران، خصوصیات اخلاقیِ طبیب و... از جملۀ این امور است. بنا به اهمّیتِ این رهیافت‌های اخلاقی در اعتلای جایگاهِ طب و طبیبان در گسترۀ تاریخ طبّ ایرانی، مطالعه و بررسیِ رفتار طبیبان از منظر اخلاقی، از بایسته‌ها و الزامات پژوهشیِ این روزگار است که می‌تواند به تببین و تثبیتِ نظام اخلاقیِ پزشکی، بیش از پیش یاری رساند. پژوهش حاضر با درکِ این ضرورت، عهده‎دار بررسی دیدگاه‎های اخلاقی این شش حکیم برگزیده شده از میان حکمای دوره اسلامی در بازه زمانی سده سوم تا دوازدهم هجری است: اسحاق بن علی رُهاوی، محمّد بن زکریای رازی، مجوسی اهوازی، ابن‌سینا، نظامی عروضی و عقیلی شیرازی خراسانی. از منظر ساختار شناسی، پژوهش حاضر تحقیقی است «توصیفی» بر مبنای «تحلیلِ تاریخی» و هدف آن، تبیین مهم‎ترین ویژگی‎های اخلاقی طبیب، بر اساس آرای این شش حکیم است. نتایج پژوهش، نشان‌گر آن است که موضوع اخلاق پزشکی، بخشی جدایی‎ناپذیر از حرفه طبابت این شش طبیب بوده، که در آثار ایشان به روشنی نمایان است.