بررسی مقادیر و پراکندگی میکروپلاستیک‌ها در خاک سطحی اطراف محل دفن پسماند شهر تبریز در سال ۱۴۰۲-۱۴۰۱
Abstract
چکیده
مقدمه: با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و از طرفی سوءمدیریت زائدات پلاستیکی، امروزه جهان و ایران شاهد افزایش مقادیر پسماندها به ویژه زائدات پلاستیکی است که به‌عنوان یکی از تهدیدهای نوظهور برای محیط‌زیست شناخته می‌شود. دفن پسماند، یکی از روش‌های رایج دفع در جهان است. با این حال، تاکنون در تبریز مطالعه جامعی در رابطه با آلودگی خاک محل‌های دفن به ماکرو، مزو و میکروپلاستیک‌ها وجود ندارد. لذا هدف این مطالعه، بررسی مقادیر و پراکندگی میکروپلاستیک‌ها در خاک سطحی اطراف محل دفن پسماند شهر تبریز است.
روش کار: این مطالعه در سه مرحله انجام گرفت. مرحله اول، شامل جمع‌آوری داده‌های کمی و کیفی از پسماندهای تولیدی شهر تبریز با استناد به گزارش‌های سازمان مدیریت پسماند شهرداری و بازدید میدانی از محل دفن واقع در شمال‌غرب ایران بود. در مرحله دوم، نمونه‌برداری از خاک سطحی با استفاده از روش مرکب و قالب فلزی با ابعادm 5/0× m۵/0، از خاک تا عمق cm 20 (جرم هر نمونه مرکب حدود 2 کیلوگرم)، انجام گرفت. در مجموع 22 نمونه از فواصل منظم در جهت باد غالب و مخالف آن و همچنین دو جهت عمود بر باد غالب برداشت و آنالیز گردید. شناسایی و ارزیابی میکروپلاستیک‌ها طی پنج مرحله اصلی شامل: ۱- غربالگری اولیه ۲- جداسازی بر اساس چگالی (با استفاده از ZnCl2)، 3- هضم اسیدی، ۴- غربالگری و فیلتراسیون و ۵- مرتب‌سازی بصری صورت گرفت. در مرحله سوم این مطالعه برای تعیین مشخصات میکروپلاستیک‌ها از نظر نوع پلیمرهای سازنده از روش اسپکتروسکوپی Raman و از نظر مرفولوژی سطح میکروپلاستیک¬ها از روش SEM استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که نرخ سرانه تولید پسماند در شهر تبریز در چند سال گذشته روندی رو به کاهش داشته ولی در شرايط كنوني، سيستم موجود مدیریت و دفن پسماندها، به ویژه برای زائدات پلاستیکی، نامطلوب است. میانگین فراوانی ماکرو، مزو و میکرپلاستیک‌ها از سطح تا عمق cm 20 خاک محل دفن پسماند به ترتیب (dw)Item/kg 62/12± 95/2 و 79/4± 24/1 و 188± 470 به‌دست آمد. همچنین نتایج آماری نشان داد، که باد غالب در منطقه تاثیر معنی‌داری در پراکنش و توزیع میکرپلاستیک‌ها نداشته است. بیشترین درصد ذرات به شکل قطعه و فیلم و از نظر رنگ، سفید بودند. پنج نوع پلیمر در خاک اطراف محل دفن شناسایی شد که بیشترین و کمترین فراوانی مربوط به PS و PA به ترتیب با 40 و 5 درصد بودند.
نتیجه‌گیری: علی‌رغم کاهش روند ورود کل پسماندها، درصد زائدات پلاستیکی ورودی به محل دفن پسماند شهر تبریز در سال‌های اخیر (1384-1402) روند افزایشی داشته است. از دلایل اصلی آلودگی خاک به پلاستیک، احتمالا می‌توان به مصرف بی‌رویه پلاستیک، تغییر سبک زندگی، دفن غیراصولی و رعایت نکردن سلسله مراتب مدیریت پسماند اشاره کرد. لذا اصلاح سبک زندگی، عدم تولید و مصرف بی‌رویه کالاهای بسته‌بندی شده با پلاستیک و دقت به سلسله مراتب مدیریت پسماندها (اجتناب، کاهش، تفکیک، بازیافت و فرآوری و دفع صحیح پسماندها) توصیه می‌شود.
کلمات کلیدی: پلاستیک، میکروپلاستیک، خاک، محل دفن، پسماند.