ارزشیابی و ارائه راهکارهای ارتقاء شاخصهای برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی در مرکز بهداشت شهر یزد: یک مطالعه اقدام پژوهی مشارکتی

Abstract

چکیده فارسی: مقدمه: امروزه مراقبت ادغامیافته و جامع از سالمندان یکی از موضوعات مهم در نظام سلامت است. از طرفی تعداد قابل توجهی از سالمندان هنوز نیازهای برآورده نشده مربوط به مراقبت های بهداشتی دارند. سیاستگذاران و متولیان حوزه سلامت میتوانند با برنامهریزی و سیاستگذاری صحیح، این چالش را به فرصتی طلایی تبدیل کنند. مطالعه حاضر با هدف ارزشیابی و ارائه راهکارهای ارتقاء شاخصهای برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی در مرکز بهداشت شهر یزد انجام شد. روش اجرا: پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی با رویکرد اقدام پژوهی مشارکتی بود. مرکز بهداشتی درمانی امامشهر یزد به دلیل اینکه اخیرا ضعیفترین شاخصهای برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی را کسب کرده بود به عنوان مرکز اقدام پژوهی انتخاب شد. شرکت کنندگان در مطالعه حاضر شامل ارائه دهندگان خدمت در برنامه و سالمندان تحت پوشش این مرکز بهداشت بودند. مطالعه اقدام پژوهی حاضر در شش گام و در طی دو چرخه 4 ماهه انجام شد: 1) شناسایی و تشخیص مشکل، 2) برنامهریزی، 3) اقدام به اجرای برنامه مداخله پیشنهادی، 4) ارزشیابی و بازبینی برنامه مداخله پیشنهادی، 5) اجرای برنامه مداخله اصلاح شده و 6) ارزشیابی برنامه مداخله اصلاح شده. در گام اول دادهها در دو مرحله کمی و کیفی جمعآوری شدند. جمعآوری داده-های کمی بدین صورت بود که ابتدا تمامی شاخصهای برنامه از سال 1395 تا 1401 از پروندههای الکترونیک سلامت سالمندان استخراج شد و سپس پرسشنامه محققساخته توسط تمامی ارائه دهندگان خدمت در برنامه در مرکز مربوطه (9 نفر) تکمیل گردید. دادههای کیفی از طریق مصاحبههای نیمه ساختاریافته با استفاده از رویکرد تحلیل محتوای قراردادی جمع آوری گردید. در مطالعه حاضر برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی بر اساس مدل RE-AIM در قبل و پس از برنامه مداخله اقدام پژوهی ارزشیابی شد. از روش تجزیه و تحلیل سریهای زمانی و نرم افزار SPSS نسخه 26 برای تجزیه و تحلیل دادههای کمی استفاده شد. دادههای کیفی با استفاده از نرم افزار MAXQDA نسخه 32 کدگذاري و مديريت شدند. یافتهها: به طور کلی روند شاخصهای برنامه از سال 1395 تا 1401 به جز در سالهای 1399 و 1400، به صورت تدریجی روند افزایشی را دنبال کرده است. شاخص مراقبت کامل در سال 1401 تنها 4/15 درصد بود. دو طبقه اصلی با ده زیرطبقه از تجزیه و تحلیل داده-های کیفی حاصل از تبیین موانع و چالشهای ارائه و دریافت خدمات برنامه پدید آمد که طبقات اصلی شامل "عوامل شخصی سالمندان" و "نقایص ساختاری برنامه" بود. نتایج حاصل از ارزشیابی برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی براساس مدل RE-AIM نشان داد که میانگین±انحراف معیار کل نمرات استاندارد شده ارزشیابی از 100 در گامهای قبل از برنامه مداخله اقدام پژوهی (گام اول) 09/8±05/54، پس از برنامه مداخله اقدام پژوهی (گام چهارم-4 ماه بعد) 89/5±23/67 و پس از برنامه مداخله اصلاح شده (گام ششم-8 ماه بعد) 61/6±98/81 بدست آمد. شاخص مراقبت کامل پس از اجرای برنامه مداخله اقدام پژوهی 78/20 درصد بدست آمد. نتایج برای تلفیق پنج بعد نشان داد که در حالت کلی در مجموع تفاوت آماری معنیدار حداقل در دو گام مطالعه با استفاده از تحلیل واریانس اندازهگیری مکرر وجود دارد (001/0>P) و آزمونهای تعقیبی نشان داد که تمامی گامهای مطالعه با هم تفاوت آماری معنیدار داشتند و یک روند صعودی وجود داشت (05/0>P). همچنین آزمون فریدمن نشان داد در تمامی گامهای مطالعه (قبل از برنامه مداخله اقدام پژوهی (002/0=P)، پس از برنامه مداخله اقدام پژوهی (001/0>P) و پس از برنامه مداخله اصلاح شده (001/0>P) بین میانگین نمرات ابعاد تفاوت آماری معنیدار وجود دارد. نتیجهگیری: نتایج نشان داد که شاخصهای برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی قبل از اجرای مداخله اقدام پژوهی در بعد دریافت برنامه، ضعیف و نامطلوب بوده است ولی ارزشیابی ابعاد دیگر این برنامه به طور نسبتا مطلوب بوده است. در نهایت اجرای برنامه مداخله اقدام پژوهی مطالعه حاضر در ارتقای شاخصهای برنامه موفق بود و به طور کلی ارزشیابی برنامه پس از مداخله به سطح مطلوب رسید. نتایج حاصل از این مطالعه به شناسایی چالشهای برنامه کمک نمود و شواهدی را برای محققان، سیاستگذاران سلامت و ارائه‌دهندگان خدمات سالمندی فراهم نمود تا بر اساس آن برنامه مراقبت ادغامیافته و جامع سالمندی را در نظام سلامت بهبود بخشند و موانع موجود را برطرف کنند. پژوهش حاضر نشان داد مطالعات اقدام پژوهی مشارکتی میتوانند برای توانمندسازی و ارائه توصیههای نوآورانه برای ارتقای سلامت سالمندان در آینده استفاده شوند.