آمادگی برای زایمان و عوامل و پیامدهای مرتبط با آن در زنان باردار مراجعه-کننده به مراکز سلامت شهر تبریز و ارائه راهکارهای ارتقادهنده آمادگی برای زایمان: یک مطالعه ترکیبی متوالی توضیحی

Abstract

چکیده فارسی مقدمه: زایمان یک فرآیند شگفت انگیز و در عین حال سخت تبدیل شدن از یک زن باردار به یک مادر است که دارای ابعاد جسمی، روانی، عاطفی، اجتماعی و فرهنگی می باشد و لازم است زنان باردار برای جنبه های مختلف این فرایند کاملاً آماده باشند تا بتوانند به طور مؤثر با چالش ها کنار بیایند. بنابراین این مطالعه با هدف الف) تعیین وضعیت آمادگی برای زایمان، عوامل مؤثر بر آن و پیامدهای آن، ب) تبیین ادراک زنان باردار و زایمان کرده در رابطه با آمادگی برای زایمان و ج) ارائه ی راهکارهای ارتقاء دهنده آمادگی برای زایمان انجام شد. روش پژوهش: پژوهش حاضر یک مطالعه تركيبي با رویکرد متوالی توضیحی بود. در فاز کمی، مطالعه از نوع طولی توصیفی-تحلیلی بود. نمونه گیری به صورت خوشه ای در مراکز سلامت شهر تبریز انجام شد و 360 زن باردار واقع در هفته های 37 بارداری و بالاتر به صورت تصادفی نسبتی براساس آمار زنان باردار مراکز سلامت انتخاب شدند. پس از توضیح اهداف و روش مطالعه و اخذ رضایت نامه آگاهانه کتبی جهت شرکت در مطالعه از مشارکت کنندگان، پرسشنامه های مشخصات فردی-اجتماعی و مامایی، مقیاس آمادگی برای زایمان (CRS: childbirth readiness scale)، چک لیست شرکت در کلاس های آمادگی برای زایمان، مقیاس تجربه بارداری (PES: pregnancy experience scale) و پرسشنامه ترس از زایمان نسخه A (W-DEQ-version A) تکمیل شدند. سپس مشارکت کنندگان چهار الی شش هفته پس از زایمان پیگیری شدند و پرسشنامه تجربه زایمان (CEQ2.0: childbirth experience questionnaire 2)، مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ (Edinburgh’s postpartum depression scale) و فرم کوتاه مقیاس اضطراب اختصاصی پس از زایمان (PSAS-RSF: the postpartum specific anxiety scale research short-form) و پرسشنامه پیامدهای زایمان، شیردهی انحصاری و تمایل به بارداری بعدی تکمیل شدند. در تجزیه و تحلیل یافته ها ابتدا روانسنجی ابزار CRS انجام شد. برای تعیین ارتباط آمادگی برای زایمان با شرکت در کلاس های آمادگی برای زایمان، ترس از زایمان، تجربه بارداری، تجربه زایمان و اضطراب پس از زایمان در تحلیل چندمتغیره از مدل خطی عمومی استفاده شد. برای تعیین ارتباط آمادگی برای زایمان با افسردگی پس از زایمان، نوع زایمان، شیردهی انحصاری و تمایل به بارداری بعدی در تحلیل چندمتغیره از رگرسیون لجستیک چندمتغیره استفاده شد. در فاز کیفی به منظور تبیین ادراک زنان از آمادگی برای زایمان، دیدگاه های 10 زن باردار و 15 زن زایمان کرده دارای نمرات بالا و پایین CRS تبیین شدند. اطلاعات با استفاده از مصاحبه های عمیق انفرادی و یادداشت برداری و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند جمع آوری شدند و تجزیه و تحلیل با استفاده از تحلیل محتوای قراردادی انجام گرفت. در فاز سوم مطالعه براساس داده-های به دست آمده در بخش کمی و کیفی مطالعه، نتایج مروری بر متون، و نظرات 12 نفر از متخصصین بهداشت باروری و مامایی با استفاده از روش دلفی، راهکارهایی برای ارتقای آمادگی برای زایمان تدوین شد. یافته ها: نتایج بخش کمی نشان داد که ابزار CRS، یک ابزار روا و پایا در بین زنان ایرانی می باشد. میانگین (انحراف معیار) نمره کل آمادگی برای زایمان 8/67 (4/9) در محدوده نمره قابل کسب 18 تا 90 بود. نتایج تحلیل چندمتغیره با تعدیل مشخصات فردی-اجتماعی و مامایی نشان داد که میانگین نمره آمادگی برای زایمان در زنان با سابقه شرکت در کلاس های آمادگی برای زایمان در مقایسه با زنان بدون سابقه شرکت در کلاس های آمادگی برای زایمان به صورت معنی داری بالاتر بود (042/0=p) و بالا بودن نمره آمادگی برای زایمان منجر به کاهش معنی دار آماری در نمره ترس از زایمان شد (001/0>p)، ولی ارتباط معنی دار آماری بین آمادگی برای زایمان با تجربه بارداری، تجربه زایمان، افسردگی پس از زایمان، اضطراب پس از زایمان، نوع زایمان، تغذیه انحصاری نوزاد با شیر مادر و تمایل مادر به بارداری مجدد دیده نشد (05/0<p).در مرحله کیفی مطالعه از آنالیز محتوای مصاحبه با مادران در رابطه با آمادگی برای زایمان، 290 کد، 46 تم فرعی و 7 تم اصلی "ملاحظات سلامتی در دوران بارداری"، "برنامه مراقبتی بارداری"، "ارتقای سواد سلامتی"، بهره گیری از منابع اطلاعاتی مختلف"، "برنامه زایمان"، "تسهیل کننده های آمادگی برای زایمان" و "بازدارنده های آمادگی برای زایمان" استخراج شدند. نتایج فاز سوم مطالعه منجر به ارائه ی 58 راهکار ارتقای آمادگی برای زایمان در قالب 8 طبقه شد که راهکارهای مربوط به جامعه، راهکارهای بهبود ارائه‌ی مراقبت‌های قبل و حین بارداری و راهکارهای آموزشی برای مادران، سه راهکار دارای بالاترین درصد توافق از نظر متخصصین بودند. نتیجه گیری: با توجه به شیوع بالای زایمان سزارین در ایران و تأکید فراروان بر فرزندآوری و جوانی جمعیت توصیه می گردد که راهکارهای ارائه شده در این مطالعه در اختیار سیاست گذاران و برنامه ریزان قرار گیرند تا برنامه هایی با رویکرد ارتقای آمادگی برای زایمان طراحی گردند.