بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر نیاز، در کاربرد سموم آفت‌کش از لحاظ ایمنی، بهداشتی و زیست‌محیطی بر آگاهی، نگرش و قصد رفتاری کشاورزان
Abstract
مقدمه: ارزیابی آسیب‌های ناشی از آفت‌کش‌ها نشان می‌دهد که همزمان با ترویج و توسعه مصرف آفت‌کش‌ها مشکلات و پیامدهای زیست محیطی و اثرات آن بر سلامتی انسان بخصوص کشاورزان به مرور زمان گسترش یافته است. سروکار داشتن با مواد شیمیایی اساسا سمی، از جمله آماده کردن و پاشیدن آن‌ها، خطرات زیادی برای کشاورزان در پی دارد. مسمومیت کارگران کشاورزی با آفت‌کش‌ها بویژه در کشورهای در حال توسعه یکی از رایج‌ترین مخاطرات شغلی مربوط به کاربرد آفت‌کش‌ها است. شناخت آگاهی، نگرش و قصد رفتاری کشاورزان هنگام مصرف آفت‌کش‌ها می‌تواند در جهت ارائه راه حل‌هایی برای ارتقا رفتارهای حفاظتی توسط کشاورزان به ویژه مباحث آموزشی و جلوگیری از استفاده غیرایمن از آفت‌کش‌ها مفید باشد. بر این اساس در مطالعه حاضر به بررسی آگاهی، نگرش و قصد رفتاری کشاورزان درباره کاربرد آفت‌کش‌ها و تاثیر آموزش بر بهبود این مولفه‌ها پرداخته می‌شود.
روش مطالعه: این تحقیق مداخله‌ای نیمه‌تجربی بر اساس راهبرد پیمایش پرسشنامه‌ای می‌باشد. جامعه هدف کلیه کشاورزان شهرستان سراب به تعداد 26990 نفر است. حجم نمونه از طریق رابطه محاسباتی کوکران استخراج شد. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای از 9 دهستان و 30 روستا انتخاب شدند و اطلاعات از طریق 337 پرسشنامه جمع آوری شد. تکمیل پرسشنامه‌ها در دو مرحله صورت گرفت؛ قبل از اجرایی کردن برنامه مداخله‌ای و بعد از آن. آزمون‌های آماری همچون تحلیل واریانس و t مستقل با استفاده از نرم افزار SPSS قبل و بعد از مداخله انجام شد. بعد از پیاده‌سازی برنامه آموزشی، میزان تاثیر آن با آزمون t زوجی مورد ارزیابی قرار گرفت.
یافته‌ها: در مرحله قبل از مداخله نتایج نشان داد که پاسخگویان آگاهی کافی در خصوص مصرف بهداشتی و ایمن آفت‌کش‌ها را ندارند. نگرش پاسخگویان نسبت به هر دو جنبه پیامدهای مثبت و منفی مصرف آفت‌کش‌ها ضعیف بود. بررسی رفتار ایمنی نیز نشان داد که بیشتر پاسخگویان اقدامات ایمنی را کمتر لحاظ می‌کنند. بعد از پیاده‌سازی برنامه آموزشی و سطح‌بندی مولفه‌های آگاهی، نگرش و قصد رفتاری مشخص شد که در حد بالاتر از سطح متوسط ارتقا پیدا کرده‌اند (سطح طبقاتی 50 تا 75). همچنین پس از بررسی تاثیر مداخله چنین نتیجه شد که امتیاز کل آگاهی، نگرش و قصد رفتاری رشد مثبت معنی‌داری داشته است (P_Value کمتر از 01/0) و این مهم نشان دهنده تاثیر آموزش بر ارتقا سطح آگاهی، نگرش و قصد رفتاری می‌باشد.
نتیجه‌گیری: پاسخگویان در بسیاری از حیطه‌های مهم دانشی مربوط به آفت‌کش‌ها دارای اطلاعات کمی بودند. به علاوه قصد رفتاری ایمنی نیز در سطح مطلوب نبود. بنابراین ارتقای دانش در این حیطه‌ها و تشویق به استفاده از اقدامات حفاظتی اثربخش مانند پوشیدن ماسک، عینک محافظ و دستکش باید در اولویت برنامه‌های آموزشی و ترویجی باشد. بنابراین فراهم کردن زمینه لازم برای کسب آگاهی صحیح از خطرات سموم و مضرات آن‌ها بر انسان محیط زیست کشاورزان امری اجتناب ناپذیر است.