طراحی چارچوب مفهومی سامانه گردشگری سلامت هوشمند در بیمارستان ولیعصر تبریز

Abstract

1-1. مقدمه امروزه گردشگری از بزرگترین صنایع در دنیاست؛ به طوری که بیشتر کشورهای توسعه‌یافته این صنعت را اصلی‌ترین منبع درآمد برای رشد و افزایش اشتغال در بخش خصوصی و توسعه زیربنایی دیگر صنایع می‌دانند.(1) در متون اقتصادی نیز از این صنعت با نام "صادرات نامرئی" نیز یاد شده است.(2) علاوه بر این گردشگری به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اجتماعی- اقتصادی، دلیل و نتیجه جهانی شدن است و به عنوان پرطرفدارترین فعالیت برای گذران اوقات فراغت در قرن 21 شناخته می‌شود.(3) یکی از انواع گردشگری، گردشگری سلامت و دیگر زیرگروه های آن است که به علت داشتن مزایای رقابتی حوزه متفاوت و ویژه‌ای از گردشگری محسوب می‌شوند.(4) گردشگری سلامت عبارت است از «سفرهای طولانی افراد به کشور یا شهرهای دیگر برای دریافت خدمات پزشکی، جراحی، دندانپزشکی و استفاده از امکانات تفریحی مقصد».(5) در تعریف ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی گردشگری سلامت سفری بین‌المللی است که برای درمان انجام می‌شود و بیشتر از 24 ساعت و کمتر از یک سال به طول می‌‌انجامد.(6) در تعریفی دیگر گردشگری سلامت به عنوان «سفری سازمان یافته از محل زندگی فرد به محلی دیگر برای حفظ، بهبود و دستیابی مجدد به سلامت روانی و جسمی» در نظر گرفته شده است.(7) به عقیده هونگ نیز گردشگری پزشکی سفر به آن سوی مرزها برای دریافت خدمات مختلف پزشکی از جمله خدمات بهداشتی و درمانی به همراه تفریح و استراحت است که از صنایع رقابتی عصر حاضر محسوب می‌شود.(9) در نتیجه به طور کلی می‌توان گفت گردشگری سلامت شامل سه دسته گردشگری پزشکی، تندرستی و درمان طبیعی می‌شود.(8) گردشگری پزشکی مواردی از جمله معاینات دوره‌ای، غربالگری‌های سلامت، درمان ناباروری و چاقی، جراحی زیبایی و جراحی‌های پیچیده مثل جراحی‌های ارتوپدی و جراحی قلب را شامل می‌شود.(5) اما گردشگری تندرستی و درمان طبیعی بیشتر بر پیشگیری از بیماری‌ها و بهبود سلامت جسمی و روحی تمرکز دارد.(1) علت رقابتی در نظر گرفته شدن این صنعت، میزان ارزی است که گردشگر سلامت با خود به مقصد می‌آورد. چنانچه رقم ارز همراه گردشگر سلامت سه برابر میزان ارز همراه دیگر گردشگران گزارش شده است.(10) از طرفی بخش گردشگری پزشکی رشد سالانه بسیار بالایی در حدود 20 درصد دارد و ارزش این صنعت تا سال 2027 حدود 208 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.(11) البته برخلاف تصور بهره‌مندی از این رشد فقط به کشورهای پیشرفته اختصاص ندارد، زیرا الگوی سفر در مقایسه با گذشته گردشگری در حوزه سلامت تغییر پیدا کرده است. به طوری که در گذشته افراد برای دریافت خدمات از کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهای توسعه یافته سفر می‌کردند اما امروزه با بالعکس شدن این الگو، افراد برای دریافت خدمات هزینه- اثربخش تر از کشور‌های توسعه‎‌یافته به دیگر کشورهای کمتر توسعه یافته سفر می‌کنند.(5) به گونه‌ای که امروزه کشورهای آسیایی از جمله هند، سنگاپور، تایلند، مالزی و کره جنوبی پیشروهای این عرصه از گردشگری هستند.(8) با این حال عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تاثیر بسزایی در انتخاب کشور مقصد دارد. با بررسی مطالعات پیشین نیز می‌توان پی برد کیفیت بالای خدمات (12)، دسترسی آسان (2)و قیمت پایین (14) از مهم‌ترین عواملی هستند که تاثیر مستقیمی بر تصمیم‌گیری بیماران در انتخاب مقصد گردشگری سلامت دارند. کشور ایران نیز به دلیل بهره‌مندی از منابع طبیعی فراوان، موقعیت جغرافیایی ویژه و مهم‌تر از همه خدمات پزشکی باکیفیت و ارزان پتانسیل زیادی برای فعالیت در حیطه گردشگری سلامت دارد. اما با این حال هنوز نتوانسته سهم مناسبی از این بازار را در منطقه به خود اختصاص دهد. علت این مسئله را می‌توان چالش‌های پیش روی این نوع از گردشگری از جمله چالش هماهنگی نامناسب بین بخشی، برنامه ریزی ضعیف، ناکارآمدی سیستم اطلاع رسانی و کمبود زیرساخت‌های لازم دانست.(15) با بررسی نحوه انتخاب مقصد توسط گردشگران می‌توان قدم‌های بهتری در راستای کاهش چالش‌های موجود برداشت. بر اساس مطالعات مصدقی و صادقی بیماران خارجی کشور ایران را به دو صورت انتخاب می‌کنند. در مدل اول بیمار ابتدا کشور ایران را به علت امنیت بالا، مشابهت فرهنگی یا مسافت کم انتخاب کرده و سپس به جستجو بیمارستان و پزشک معالج خود می‌پردازند. در مدل دوم بسیاری از بیماران ابتدا به جستجو در مورد بیمارستان و پزشک معالج پرداخته و به دنبال آن برای دریافت خدمات به ایران سفر می‌کنند. در هر دو این مدل‌‌ها وجود سامانه اطلاعاتی یکپارچه برای هدایت تعداد بیشتری از بیماران به سمت خدمات پزشکی و تندرستی در ایران امری ضروری محسوب می‌شود