کشف عوامل تعیین کننده ازدواج کودکان و طراحی و اجرای برنامه مداخله ای جهت ارتقای مهارتهای تصمیم گیری والدین در ازدواج دختران زیر 18سال شهر سنندج: یک مطالعه ترکیبی چند مرحله ای

Abstract

مقدمه: ازدواج کودکان نقض حقوق بشر به حساب می آید که این پدیده سلامت و رفاه کودکان را در سراسر جهان تهدید میکند و میتواند پیامدهای زیان آوری داشته باشد. مطالعۀ حاضر با هدف کشف عوامل تعیین کنندۀ ازدواج کودکان و طراحی و اجرای برنامه ای مداخله ای جهت ارتقای مهارتهای تصمیم گیری والدین در پیشگیری از ازدواج دختران زیر 18سال شهر سنندج انجام شده است. روش پژوهش: این پژوهش از نوع تحقیق چند روشی است که در سه فاز اجرا گردید. درفاز اول و گام اول که مطالعه کیفی بود 46 مشارکت کننده با روش نمونه گیری هدفمند و با حداکثر تنوع وارد مطالعه شدند و از روش مصاحبۀ نیمه ساختاریافته برای جمع آوری داده ها استفاده شد. بعد از استخراج عبارات حاصل از مطالعه کیفی، گام دوم یعنی مرور متون انجام شد و عوامل تعیین کننده ی شناسایی نشده، به بانک عبارات افزوده شدند. در گام سوم فاز اول با استفاده از روش گروه اسمی تعیین کننده های شناختی ازدواج کودکان اولویت بندی شدند و در گام چهارم استراتژیهای ارتقای تعیین کننده های شناختی ازدواج کودکان در والدین تعیین شدند. فاز دوم، یک مطالعه ی مقطعی برای تهیه ابزار بود که با استفاده از کدهای به دست آمده از مصاحبه ها، پیش نویس اولیه ابزار تهیه شد و ویژگی های روانسنجی ابزارهای(سنجش تعیین کننده های شناختی ازدواج کودکان و ابزار مهارت های تصمیم گیری) با استفاده از روایی صوری، محتوا، سازه و ثبات درونی و پایایی مورد ارزیابی قرار گرفت. در فاز سوم با بهره گیری از استراتژی های به دست آمده، برنامه ای مداخله ای به شکل بسته های آموزشی برای ارتقای مهارتهای تصمیم گیری والدین تدوین شد. مشارکت کنندگان شامل 80 نفر از والدین دارای دختر زیر 18 سال مجرد ساکن شهر سنندج بودند. سپس اثربخشی مداخله طی ماه سوم و ماه ششم بعد از اجرای برنامۀ مداخله ای مورد سنجش قرار گرفت. یافته ها: تمهای استخراج شده از مصاحبه ها شامل خنثی سازی دختران، رسوم و باورهای حامی ازدواج زودهنگام، قدرت تعیین کنندۀ جنس مذکر، تکنولوژی و تسهیلگری ازدواج زودهنگام، نقش ایجابی قانون2 و کارگزاران قانون/دین، اعتقادات دینی حامی ازدواج کودکان، دغدغۀ صیانت از خانواده/دختر، ناچاری والدین، فقدان مرجع خردمند در خانواده، تیغ دو لبۀ اقتصاد، و خامپنداری سنین نوجوانی بودند. در فاز اول مطالعه، 114 آیتم به عنوان عوامل تعیین کنندۀ شناختیِ ازدواج کودکان شناسایی شد که با استفاده از کدهای استخراج شده از مطالعۀ کیفی و بررسی متون، دو ابزار شامل ابزار تعیین کننده های شناختی ازدواج کودکان (46 آیتم) و ابزار مهارت های تصمیم گیری والدین (10 آِیتم) استخراج گردید. در فاز سوم مطالعه، به منظور بررسی اثربخشی برنامۀ مداخله ای انجام شده، با استفاده از پرسشنامۀ مهارت های تصمیم گیری، میزان ارتقای مهارت های تصمیم گیری والدین مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تفاوت نمره کل قبل از مداخله و بعد از 3 ماه در دو گروه به لحاظ آماری معنی دار است. همچنین، بر اساس آزمون تکرار اندازه ها مشخص شد که بعد از 6 ماه از انجام مداخله، اختلاف معنی داری بین اندازۀ نمره ها وجود دارد و میانگین نمرات در گروه مداخله بیشتر شده است. بحث و نتیجه گیری: هنجارهای فرهنگی قوی به جای مانده از گذشته، نظام خویشاوندی و محیط های محلهای، بطور مستقیم و غیر مستقیم تداوم بخش ازدواج زودهنگام پسران و دختران در شهر سنندج میباشد. بنابراین در راستای کاهش پدیده ازدواج کودکان هم در انواع پژوهشها و هم در سیاستگذاری خُرد و کلان ارتقای سلامت، تأکید بر عناصر فرهنگی ضروری به نظر میرسد. از طرفی قانون سن ازدواج 13سال برای دختران و پشتوانۀ شرعی آن در ایران ـ سنندج مهمترین کانتکستی است که ازدواج کودکان در آن اتفاق میافتد. با توجه به اینکه در حال حاضر امکان تغییر قانون وجود ندارد پس تنها جایی که امکان تغییر در آن در راستای کاهش ازدواج کودکان وجود دارد خانواده است که با کا هش تقاضا برای ازدواج کودکان در خانواده ها، خودبخود مکانیزم عمل قانون نیز تغییر خواهد کرد