بررسی و مقایسه اپلیکیشن های موبایل در زمینه ی تغذیه و رژیم درمانی

Abstract

در این فصل بیان مسئله، اهمیت پژوهش، اهداف، تعریف مفاهیم و واژه ها بیان شده است بیان مسئله و اهمیت موضوع استفاده از تکنولوژي هاي آموزشي مبتني بر موبايل در دهه هاي اخیر افزايش يافته است. ابزارهاي چند رسانه اي میتواند در آماده سازي بیماران براي ارائه ي اطلاعات بهداشتي، آموزش و تسهیل رفتارهاي خود مراقبتي استفاده شود.(1) امروزه بیشترين تمرکزمدل هاي جديد مراقبت بر نقش بیمار است و به سمت خود مديريتي بیمار پیش میرود.(2) مفهوم خودمراقبتي يعني بیمار مي آموزد اطلاعات ابتدايي بهداشتي را شناسايي و درک کند و سپس مهارت هاي لازم را براي اعمال اين دانش براي بهبود سلامتي خودفراهم کند.(3) اصطلاح سلامت همراه به مفهوم استفاده از ابزارهاي موبايل مثل تلفن همراه، تبلت و گوشي هاي هوشمند در پزشکي و بهداشت عمومي اشاره میکند. سلامت همراه خود زير مجموعه ي يک مفهوم وسیعتر به نام سلامت الکترونیک میباشد.(4) با توجه به افزايش رو به رشد استفاده از گوشي هاي هوشمند ،استفاده از برنامه هاي کاربردي و سیستم هاي مبتني بر وب به طور خاص در سیستم هاي بهداشتي درماني نیز افزايش پیدا کرده است. از سال2010 برنامه های بسیاری در بخش هاي بهداشت و سلامتي براي گوشي هاي هوشمند وجود دارد. از سال 2013 تحلیلگران برآورد کرده اند که بیش از 17000 برنامه پزشکي تلفن همراه وجود داشته باشد. سي درصد از صاحبان تلفن همراه و 52 درصد از صاحبان گوشي هاي هوشمند از تلفن خود براي جستجوي اطلاعات بهداشتي يا پزشکي استفاده کرده اند و 19 درصد از صاحبان گوشي هاي هوشمند برنامه اي را براي رديابي و يا مديريت سلامت دانلود کرده اند . اداره غذا و داروي آمريکا (FDA) پیش بیني مي کند که در طول 2 سال آينده بیش از 500 میلیون تلفن هوشمند از برنامه هاي پزشکي موبايل استفاده خواهند کرد.(4) به دلايل مختلفي تلفن همراه جزئي از سلامت همراه هستند: اول اينکه استفاده از گوشي هاي همراه و گوشي هاي هوشمند بسیار رايج شده است. و استفاده از انها و حمل همیشگیشان به يک عادت تبديل شده است از طرفي افراد از گوشي هاي خود براي مقاصد گوگوناگون استفاده میکنند.(5) دوم آنکه گوشي ها میتوانند به دستگاههاي ديگري روي يا درون بدن وصل شوند و اطلاعات لازم را جمع اوري کنند مانند ضربان قلب، فشار خون، سطح گلوکز و...(6, 7) تلفن هاي همراه در حال حاضر در دسترس و محبوب هستند حتي در برخي از محیط هاي دور و مناطق ضعیف(8) بايد توجه داشته باشیم که سلامت همراه به معناي جايگزيني مراقبت شخصي نیست بلکه باعث بهبود فرآيند ارائه خدمات است.(9) استفاده از موبايل ممکن است به چندين روش به نفع بیمار باشد: اولا اينکه بیمار میتواند از موبايل براي رديابي و يا ثبت اطلاعات خود،کالري خورده و سوخته، علائم حیاتي يا زمان تمرين استفاده کند .دوم اينکه بیمار مي تواند به مواد آموزشي مانند ويديو، نمودار يا دستورالعمل ها دسترسي پیدا کند.(4) در بسیاري از مراکز مراقبت درماني که بیماران نیازمند خدمات ويژه مراقبت هستنند ممکن است مقدار بسیار محدودي از مراقبت را در هفته دريافت کنند. سلامت همراه میتواند با فراهم کردن ارتباط بالیني دوطرفه، دريافت خدمات مراقبتي ويژه را براي بیماران در زمان و مکان مناسب فراهم آورد. اين دسترسي اين امکان را براي بیمار فراهم مي آورد که رابطه ي خود را با درمانگرش تقويت کند ،برنامه هاي مراقبت را درک کند ،آموزش هاي لازم را دريافت کند و برنامه ي ورزشي ارائه شده را به درستي پذيرفته و انجام دهد و بصورت فعال در مورد نگراني هايش از درمانگرش سوال کند. تعامل بالقوه با پزشک بالیني مي تواند توانايي بیمار براي پیروي از برنامه هاي پیشگیرانه پزشکي را بهبود بخشد.(10) سیستم هاي بهداشت و درمان براي افزايش تعامل با بیمار و بهبود تجربه ي بیماردر حین انتقال مراقبت از سلامت همراه استفاده کنند.(4) براي برخی متخصصان، فناوري سلامت همراه ابزارهايي را براي نظارت بر اثرات برنامه هاي ورزش خانگي، جمع آوري نتايج قابل اطمینان يا علائم حیاتي، ارائه بازخورد در موقعیت و مکانیک بدن، ارائه مواد آموزشي، و تشويق بیماران با پیام هاي انگیزشي فراهم مي کند . دسترسي بهبود يافته به پايگاه هاي اطلاعاتي بالیني ممکن است درمانگران را به شیوه هاي اضافي براي ارائه مداخلات مبتني بر شواهد ترغیب کند.(4) سیستم هاي مراقبت بهداشتي مبتني بر موبايل بر دسترسي به برنامه هاي بهداشتي الکترونیکي و اطلاعات پزشکي در هر کجا و هر زمان متمرکزند.(11) تکنولوژي موبايل میتواند به طور فراگیر در پزشکي و سلامت استفاده شود شامل:پزشکي از راه دور،پايش بیمار،خدمات پزشکي مبتني برمکان،مديريت و پاسخ اضطراري،شخصي سازي پايش و دسترسي گسترده به اطلاعات مراقبت بهداشتي،فراهم شدن مزاياي فراوان هم براي پرسنل پزشکي و هم براي بیماران.(11, 12)کمک تکنولوژي موبايل بدون نیاز به نظارت مستقیم پرسنل بهداشتي میتوان باعث افزايش کیفیت زندگي بیمار و کاهش هزينه هاي مراقبت بهداشتي شد . فناوري موبايل میتواند در برنامه ريزي فعالیت ها،تصمیم گیري بالیني، مديريت علائم، نشانه ها و شرايط بیمار به کار رود.(2) امروزه برنامه ها و اپلیکیشن های بسیاری در حوزه ی سلامت و شاخه های مختلف علم پزشکی تولید شده اند. این اپلیکیشن ها با کاربردهای مختلف برای کاربران و مخاطبان متفاوت روزانه در حال تولید هستند.(13) به نظر میرسد که امروزه نمیتوان کاربری را پیدا کرد که حداقل یک نوع از اپلیکیشن های سلامت را بر روی گوشی خود نصب نکرده باشد.(14) براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2015 ،اپلیکیشن های حوزه ی سلامت یا به نوعی سلامت همراه امروزه به یک نوع ابزار مداخله در حوزه ی سلامت تبدیل شده است.(15) به همین دلیل نیز حوزه ی سلامت همراه امروزه خود به عنوان یکی از شاخه های پرطرفدار حوزه ی سلامت الکترونیک و به نوعی یکی از زیرشاخه های تله مدیسین محسوب میشود.(16) یکی از پرطرفدارترین حوزه های تخصصی در سلامت همراه، حوزه ی تغذیه و رژیم درمانی است. در مواجهه با افزایش تقاضا برای مراقبت سلامت از یک سو و محدودیت ظرفیت سیستم بهداشتی از سوی دیگر، دولت و سازمان های مراقبت به طور فزاینده ای به سمت فناوری های جدید برای کمک حمایتی و تقویت خدمات موجود حرکت کرده اند.(17) استفاده ی خلاقانه از فناوری های سنجش و اطلاعات سلامت همراه پتانسیل این را دارد که هزینه های مراقبت بهداشتی را کاهش دهد و تحقیقات و نتایج بهداشتی را بهبود بخشد. این فناوری ها میتوانند به طور مستمر بر روی سلامتی در هر دو سطح فرد و جامعه نظارت داشته باشند و به رفتارهای سالم برای جلوگیری و کاهش مشکلات سلامتی، حمایت خود مدیریتی ، افزایش ارایه دهنده ی دانش و کاهش تعداد ملاقات های مراقبت بهداشتی تشویق کنند.(18) فناوری های جدیدتر مانند دستگاه های همراه و اینترنت در جامعه، امروزه همه جا حضور دارند. آنها باعث تغییرات رفتاری بسیاری در ارتباط با کارهای روزانه افراد شده اند. خدمات گوشی های هوشمند میتواند مراقبت های بهداشتی را برای بیماران در دسترس تر کند، به ویژه برای کسانی که در مناطق دور زندگی میکنند.(19) سرویس های گوشی های هوشمند میتواند همچنین اطلاعات آموزشی را در مورد عادات مرتبط با سلامتی فراهم کند؛ که به بهبود مراقبت های پیشگیرانه کمک میکند.(20) اخیرا بحث پیرامون رژیم وتغذیه درمانی در محافل علمی و در رسانه های مکتوب صدا وسیما بسیار متداول شده و در این خصوص نظرات مختلفی ارائه شده است.(21) الگوی تغذیه تاثیر بسزایی بر رشد، سلامت جسمی و مغزی دارد.(22)اهمیت بسیار بالای تغذیه‌ی سالم در زندگی افراد سبب‌شده توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌های موبایل، به این حیطه علاقه‌مند شوند؛ از این رو برنامه‌های مختلفی با هدف بهبود کیفیت زندگی و کمک به افراد برای داشتن یک تغذیه‌ی سالم طراحی شدن(23). اهمیت داشتن یک رژیم غذایی سالم امروزه بر کسی پوشیده نیست؛ با داشتن یک رژیم غذایی مناسب از بسیاری از بیماری‌های شایع نجات پیدا می‎‌کنیم. در واقع باید بدانید سلامت بدن یکی از مهمترین و اصلی‌ترین ثروت‌هایی می باشد که از گذشته تا به امروز بسیاری از افراد از این ثروت نگهداری می‌کردند، اما امروزه تا حدودی توجه به این ثروت کمتر شده است. با مشغله های روزانه، دیگر افراد تغذیه سالم خود را فراموش کرده‌اند و به همین دلیل خوراکی‌هایی را میل می‌کنند که سلامت بدن آنها را تهدید می‌کند. داشتن یک برنامه غذایی سالم در رژیم روزانه ما بسیار واجب و ضروری می‌باشد تا از این طریق همیشه سلامت بدن ما تضمین شود. از جمله مزیت های تغذیه سالم میتوان به داشتن قلب سالم، استخوان و دندان های سالم، مغز سالم، کنترل وزن، انرژی، عقب افتادن عواقب سالخوردگی و پیری و زندگی طولانی اشاره کرد.(23) روش‌های ارائه رژیم غذایی درحال‌حاضر تحت تاثیر بحث سلامت دیجیتال با سال‌های گذشته تفاوت پیدا کرده‌ است. علاوه بر وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن رژیم غذایی نیز به بازار آمده که توانسته‌اند نیاز‌های کاربران را به‌خوبی پاسخ دهند. بسیاری از افراد برای داشتن یک رژیم تغذیه مناسب به یک اپ یا اپلیکیشن برنامه غذایی مراجعه می‌کنند.(24) تغذیه خوب، حق مسلم برای دستیابی سلامتی است که در ماده 25 مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز یادآوری شده است(25). یکی از مشکلاتی که سیستم های مراقبت بهداشتی در قرن 22 در سراسر جهان با آن مواجه میباشند، مشکلات تغذیه ای میباشد. در سال 2018 ،56 درصد مرگ و میر در کودکان زیر5 سال مربوط به سوء تغذیه کودک و مادر بوده است (26) و22 درصد کل مرگ و میر بزرگسالان مربوط به عوامل خطر رژیم غذایی بوده است، بانک جهانی تخمین می زند که کمتر از 2 درصد از هزینه های خدماتی درمانی دولت صرف امور تغذیه شده است.(25) طبق گزارش جهانی تغذیه در سال 2018 مهم‌ترین چالش‌های تغذیه‌ای حال حاضر و پیش روی جهان ما که عمده آن در‌بر‌گیرنده اشکال مختلف سوءتغذیه است، به شرح زیر است: • سوءتغذیه و ارتباط آن با علل مرگ و ناتوانی • سوءتغذیه کودکان • چاقی و اضافه وزن بزرگسالان • سوءتغذیه ویتامین و مواد معدنی (شامل آنمی فقر آهن, کمبود ویتامین آ, کمبود ید) • تغذیه نوزادان و کودکان زیر 5 سال • سوءتغذیه (در مفهوم کم غذایی یا undernourishment )(25) رژیم غذایی نامناسب تنها عامل اصلی ابتلا و مرگ و میر در جهان، حتی بیشتر از استعمال دخانیات یا فشارخون بالا است.(27) سیاست‌های کلی سازمان جهانی بهداشت در مقابله با چالش‌های تغذیه‌ای اقداماتی در جهت ارتقا و گسترش مداخلاتی که اولویت‌های موثر در تغذیه هستند، باید شامل سرمایه‌گذاری‌های اختصاصی و حساس به تغذیه در سطح سیاست‌گذاری و سیستم بهداشتی و جامعه باشد و از طریق راهکارهای بین بخشی برای رسیدن به این اهداف انجام شود.(28) عوامل جسمانی،اقتصادی،اجتماعی، شهری شدن، رشد جمعیت، تغییرات عمده در رژیم غذایی و کاهش فعالیت فیزیکی، منجر به تسریع گذار تغذیه‌ای مردم شده است؛ بطوریکه مشکلات سوءتغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها هنوز از جمله مشکلات غالب در حوزه تغذیه سالم همگانی است.(29) بر اساس چارچوب تعریف‌شده از سوی یونیسف،عوامل تقریبی ذکر شده به نوبه خود به متغیرهای دیگری نظیر ناامنی غذایی، مراقبت نامناسب، شرایط غیربهداشتی و کمبود دسترسی به خدمات بهداشتی وابسته است. تغذیه نامناسب می‌تواند کمبود مواد مغذی را تشدید کرده و منجر به تشدید بیماری‌ها در تمامی گروه‌های درآمدی شود. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات و اقدامات غذایی (FRAC)، تقریباً هیچ‌کدام از گروه‌های درآمدی آمریکا نتوانسته‌اند طبق دستورالعمل رژیم غذایی فدرال عمل کنند (مصرف بسیار کم میوه، سبزیجات، غلات و لبنیات کم‌چرب و مصرف بسیار زیاد مواد قندی افزودنی، سدیم و چربی‌های جامد).(30) به طور کلی ضعف در دریافت مواد مغذی و رعایت نکردن رژیم غذایی متنوع و مناسب، منجر به بیماری‌های مزمنی چون دیابت نوع دوم، برخی سرطان‌ها، پوکی استخوان و نارسایی‌های قلبی و عروقی می‌شود.(31) علاوه بر این، دریافت ناکافی مواد مغذی در حین بارداری می‌تواند خطر کم‌خونی، کم‌وزنی نوزاد، تولد نارس و نقص هنگام تولد را افزایش دهد.(32) دریافت مواد مغذی ضعیف همچنین می‌تواند موجب چاقی شود.(33) چاقی منشأ بسیاری از مشکلات حاد فیزیولوژیک، روانی و اجتماعی برای کودکان و بزرگسالان نظیر فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی، دیابت، مشکلات مربوط به حاملگی، کاهش امید به زندگی، آسم، افسردگی و خجالت‌زده بودن به حساب می‌آید.(34) با توجه به اینکه خدمت رسانی در حوزه بهداشت و سلامت جامعه در بیشتر کشور های دنیا از جمله ایران با چالش های مهمی مواجه است، ارائه برنامه کاربردی خودمراقبتی کاهش هزینه های نظام سلامت، بهبود شاخص های مراجعه مجدد، افزایش پایبندی به درمان و ارتقای کیفیت زندگی بیماران را در پی خواهد داشت.(35) باتوجه به پژوهش ها و مطالعاتی که قبلا در ایران و خارج از ایران در این زمینه صورت گرفته است سودمندی اپلیکیشن های موبایل و telehealt در حوزه بیماری ها و تغذیه به اثبات رسیده است.(36) این مطالعات در اکثر موارد مطالعات موردی و محدود هستند باتوجه به اینکه این مطالعه یک مطالعه مروری است، مطالعات گسترده ای در زمینه بررسی و مقایسه اپلیکیشن های موبایل در زمینه ی تغذیه و رژیم درمانی به صورت نسبتا جامعی گردآوری شده و ویژگی خاص پژوهش حاضر، ارائه اطلاعات جامع و جمع بندی شده در این زمینه است و می تواند به محققین در این زمینه یک دید نسبتا کلی و مفید بدهد چرا که همانند مقالات موجود در این زمینه این پژوهش موردی و محدود نیست.