الگوهای غذایی و کیفیت خواب در دانش آموزان دبستانی مبتلا به اضافه وزن/چاقی و وزن طبیعی: مطالعه مورد-شاهدی

Abstract

چکیده فارسی مقدمه و هدف: مطالعات گذشته ارتباط معنی داری را بین دریافت های غذایی غالب و کیفیت خواب به صورت مستقل با شانس اضافه وزن یا چاقی در کودکان یافته اند، در حالی که مطالعه ای که مربوط به ارتباط الگوهای غذایی غالب و کیفیت خواب با اضافه وزن/چاقی در میان کودکان مدرسه‌ای باشد در ایران معدود است. همچنین، هیچ شواهدی در مورد اثرات متقابل این دو پارامتر با اضافه وزن/چاقی در این گروه سنی در دسترس نیست. از این رو، هدف از مطالعه حاضر، تعیین الگوهای غذایی و کیفیت خواب در دانش آموزان دبستانی 7 تا 13 ساله مبتلا به اضافه وزن/چاقی و وزن طبیعی و همچنین بررسی ارتباط و اثر متقابل آنها با یکدیگر بود. مواد و روش‌ها: : مطالعه حاضر یک مطالعه مورد-شاهدی بود که بر روی دانش‌آموزان دبستانی که به ‌صورت تصادفی از 10 مدرسه ابتدایی (6 دولتی و 4 غیر انتفاعی) شهر رشت انتخاب شده بودند، انجام گرفت. گروه مورد دانش آموزان به ظاهر سالم بوده که نمایه توده بدن برای سن صدک 85 و بالاتر داشتند (102=n). کودکانی که دارای صدک BMI بین 5 تا 85 بودند در گروه کنترل قرار گرفتند (102=n). داده های رژیم غذایی با استفاده از پرسشنامه بسامد خوراک 168 آیتمی (FFQ) معتبر جمع آوری و با روش آنالیز عاملی بررسی شد. کیفیت خواب توسط شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (PSQI) ارزیابی شد. از تحلیل رگرسیونی لجستیک برای متغیر وابسته دو حالتی جهت بررسی ارتباط بین الگوهای غذایی، کیفیت خواب با شانس چاقی/اضافه وزن استفاده شد. یافته‌ها: در مجموع سه الگوی غذایی غالب، تحت عناوین الگوی اول، دوم و سوم شناسایی شد. اولین الگوی غذایی با مصرف زیاد ترشی، مرغ، تخم مرغ، سبزیجات، سیب زمینی، لبنیات کم چرب و مصرف کم روغن مایع مشخص شد. پایبندی به الگوی غذایی دوم با مصرف زیاد میوه ها و آبمیوه، آجیل، لبنیات پرچرب، ماهی، زیتون و روغن زیتون، غلات کامل و مصرف کم غلات تصفیه شده و تنقلات همراه بود. کودکان در الگوی سوم مصرف بالایی از نوشیدنی های شیرین شده با شکر (SSBs)، گوشت قرمز، گوشت فرآوری شده و گوشت احشا، شکر و دسر، سس مایونز، روغن جامد و مصرف کم حبوبات داشتند. پس از احتساب میانگین امتیاز هر الگو و مقایسه میانگین ها، الگوی شماره3، الگوی غذایی غالب در دانش آموزان با وزن طبیعی بود (049/0 = Mean) و در دانش آموزان اضافه وزن/چاق الگوی شماره 2 الگوی غذایی غالب بود (014/0 = Mean). پایبندی به الگوی غذایی شماره 1 با 51% شانس کمتر اضافه وزن/چاقی (OR: 0.49, 95% CI: 0.24-0.97) در بین کودکان همراه بود. این ارتباط معکوس همچنین زمانی مشاهده شد که تجزیه و تحلیل به تنهایی برای اضافه وزن و چاقی انجام گرفت. تبعیت از الگوی شماره 2 با 62% شانس کمتر اضافه وزن/چاقی همراه بود (OR: 0.38, 95% CI: 0.15-0.94). با این حال، هیچ ارتباط قابل توجهی بین الگوی غذایی شماره 3 با چاقی/اضافه وزن در دانش آموزان دبستانی مشاهده نشد. علاوه بر این، هیچ ارتباط معنی داری بین کیفیت/مدت خواب و اضافه وزن/چاقی در کودکان وجود نداشت. امتیاز پرسشنامه کیفیت خواب در دو گروه مورد و شاهد تفاوت معنی داری نداشت. از طرفی زود خوابیدن (زودتر از ساعت 11 شب) شانس ابتلا به چاقی را در دانش آموزان کاهش داد. به عنوان مثال شانس ابتلا به چاقی/اضافه وزن در مدل خام 56% (OR: 0.44, 95% CI: 0.24-0.79) و در مدل کاملاً تعدیل شده 58% (OR: 0.42, 95% CI: 0.22-0.81) با زود خوابیدن کاهش یافت. علاوه بر این، هیچ اثر متقابلی بین الگوهای غذایی و کیفیت خواب با چاقی و اضافه وزن مشاهده نشد. نتیجه گیری: الگوهای غذایی غالب در دانش آموزان اضافه وزن/چاق و دانش آموزان با وزن طبیعی متفاوت است. پیروی از یک رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی گوشت سفید، تخم مرغ، سبزیجات، میوه ها و آبمیوه، آجیل، محصولات لبنی، غلات کامل و مقدار کم غلات تصفیه شده و تنقلات با احتمال کاهش اضافه وزن/چاقی در دانش آموزان دبستانی 13-7 سال همراه است. چاقی دردانش آموزان و ارتباط معکوس بین چاقی/اضافه وزن با الگوی غذایی مستقل از کیفیت/مدت خواب است. دیر خوابیدن شانس ابتلا به چاقی را در دانش آموزان افزایش می دهد. واژه‌های کلیدی: الگوی غذایی، کیفیت خواب، مدت زمان خواب، چاقی، اضافه وزن