میزان پذیرش دو برنامه‌ ورزشی دوران بارداری و تأثیر آنها بر برخی پیامدهای مادری، جنینی و نوزادی

Abstract

جنینی و نوزادی ‏مقدمه: با وجود اثرات مفید شناخته شده فعالیت بدنی و ورزش در دوران بارداری، اکثر زنان باردار به طور منظم ورزش نمی‌کنند. اکثر مطالعات انجام شده در مورد ورزش تحت نظارت انجام شده و شواهد محدودی در مورد پایبندی و تأثیر سایر برنامه‌های ورزشی بر پیامدهای بارداری وجود دارد. بنابراین، این مطالعه با هدف تعیین میزان پذیرش دو برنامه‌ ورزشی (ورزش با نظارت تعدیل شده و ورزش در منزل) دوران بارداری و تأثیر آنها بر میانگین نمره افسردگی و نمره عاطفه مثبت و منفی دوران بارداری و بعد از زایمان، و وزن هنگام تولد نوزاد (پیامدهای اولیه) انجام گرفت. روش پژوهش: در این کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل‌شده با سه بازوی موازی، 150 زن باردار 18-12 هفته واجد شرایط در شهر مهاباد به روش در دسترس انتخاب و در سه گروه‌ مورد مطالعه (ورزش با نظارت، ورزش در منزل، و کنترل) تخصیص یافتند. تعیین توالی تخصیص توسط فرد غیردرگیر در نمونه‌گیری و جمع‌آوری داده‌ها به روش تصادفی بلوک بندی در داخل هر طبقه (نخست‌زا و چندزا) انجام گرفت. از روش مرکزی برای مخفی سازی تخصیص استفاده شد. امکان کورسازی به دلیل ماهیت مطالعه وجود نداشت. در گروه اول مداخله با نظارت، زنان از زمان ورود به مطالعه تا هفته 38 بارداری بر اساس برنامه هماهنگ شده با آنان در سه جلسه ورزشی (شامل یک جلسه چهره به چهره تک نفره یا گروهی حداکثر چهار نفره) در هفته شرکت نمودند. برای گروه دوم مداخله، در هفته های 18-12 و در 28-26 بارداری هر کدام یک جلسه آموزش ورزش هوازی متناسب سن بارداری بطور عملی (چهره به چهره تک نفره یا گروهی حداکثر چهار نفره) برگزار شد. پس از تحویل فیلم آموزشی و دادن توضیحات لازم، از هر دو گروه مداخله خواسته شد بر اساس برنامه تعریف‌شده، ضمن نگاه کردن به فیلم داده شده در منزل ورزش‌ نموده و یا پیاده‌روی داشته باشند. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکردند. فعالیت فیزیکی افراد با استفاده از پرسشنامه فعالیت فیزیکی دوران بارداری (PPAQ) در مرحله پایه، و نمره افسردگی با مقیاس افسردگی ادینبورگ (EPDS) و نمره عاطفه مثبت و منفی با مقیاس عاطفه مثبت و منفی (PANAS) علاوه بر مرحله پایه، در مقاطع زمانی 28-26، 38-36 هفته بارداری، یک هفته و 6 هفته بعد از زایمان مورد بررسی قرار گرفت. برای مقایسه گروه‌ها از نظر میانگین پیامدهای کمی با توزیع نرمال از آزمون ANCOVA (با کنترل اثر عامل طبقه‌بندی) و از نظر میانگین رتبه نمرات پیامدهای کمی با توزیع غیرنرمال از آزمون‌ کروسکال-والیس و برای مقایسه دو به دوی گروه‌ها از من ویتنی استفاده شد. نتایج: از 50 نفر تخصیص یافته در هر گروه ورزش با نظارت، ورزش در منزل و کنترل، بترتیب 47، 46 و 49 نفر در هفته 26-28 بارداری، 45، 47 و 47 نفر در هفته 36-38 بارداری و 45، 47 و46 نفر شش هفته پس از زایمان مورد پیگیری قرار گرفتند. اختلاف آماری معناداری بین گروه‌ها از نظر مشخصات پایه وجود نداشت. حدود دو سوم (65%) زنان سابقه زایمان نداشته و 87% خانه دار بودند. میانگین (انحراف معیار) سن آنها 27 سال و شاخص توده بدنی آنها 27 بود. میانه فعالیت ورزشی آنها در اندازه گیری مرحله پایه 124 (چارک اول 86، چارک سوم 152) مت-ساعت در هفته بود. در گروه با نظارت از حدود 29 جلسه ورزشی در نظر گرفته شده، 13 نفر (26%) حداقل 70% جلسات، 19 نفر (38%) بین 50% تا 70% جلسات حضور یافتند. در گروه ورزش در منزل 42 نفر (84%) در هر دو جلسه آموزشی شرکت نمودند. در گروه ورزش با نظارت 32% زنان در هفته های 20-27 بارداری، 42% در هفته های 28-35 و در گروه ورزش در منزل 44% الی 52% زنان در هفته های20-35 بارداری فعالیت ورزش کل (ایروبیک و پیاده روی) کمتر از 150 دقیقه در هفته داشتند. میانگین رتبه مدت فعالیت ورزشی کلی در هفته‌های 27-20 در گروه ورزش با نظارت به‌طور معنی داری بیش از گروه ورزش در منزل بود. میانه مدت فعالیت ورزشی از نوع آیروبیک در گروه ورزش با نظارت در هفته‌های 31-20، 90 دقیقه در هفته بوده و در هفته¬های 40-32 به 60 دقیقه در هفته کاهش یافته بود و در گروه ورزش در منزل در هفته‌های 23-20، 55 دقیقه در هفته بود و بعد از آن کاهش یافته بود بطوری که بیش از نصف افراد از هفته 32 بارداری به بعد اصلا چنین ورزشی را انجام نمی دادند. ‏‎تفاوت معنی‌دار آماری بین گروه‌های مطالعه از نظر نمره افسردگی در مقاطع زمانی 28-26 و 38-36 هفته بارداری، عاطفه مثبت و منفی بارداری در هیچ‌کدام از مقاطع مورد بررسی، و وزن بدو نوزاد وجود نداشت. اما شش هفته پس از زایمان نمره افسردگی در گروه ورزش با نظارت بطور معنی داری کمتر از گروه کنترل بود (تفاوت میانگین 1.9-، فاصله اطمینان 95%: 1/0- تا 0/4-، 018/0=(P. نتیجه‌گیری: در هر دو گروه مداخله، میزان تبعیت از برنامه‌های ورزشی، به ویژه انجام ورزش در منزل، نسبتاً پایین بوده و فراوانی عدم انجام ورزش به مدت حداقل توصیه شده (150 دقیقه در هفته) در هر دو گروه، به ویژه گروه ورزش در منزل، بالا بود. این نتایج می‌تواند تأکیدی بر نیاز به برگزاری تعداد بیشتر جلسات ورزش‌های با نظارت باشد. برنامه‌های ورزش با نظارت تعدیل شده تنها در کاهش نمره افسردگی پس از زایمان تأثیر مثبتی داشت ولی برنامه ورزش در منزل تأثیر مثبت معنی داری بر هیچ‌کدام از پیامدهای اولیه مورد بررسی نداشت.