بررسی اثر بخشی برنامه مداخله "تعویض متقابل وظایف شناختی" بر عملکردهای تعادلی و شناختی سالمندان سالم شهر تبریز

Abstract

مقدمه: با توجه به اهمیت دستیابی به سالمندی موفق، پژوهش حاضر با هدف تبیین، طراحی و ارزشیابی اثر بخشی برنامه مداخله "تعویض متقابل وظایف" بر عملکردهای شناختی و تعادل سالمندان به عنوان یک بعد اساسی سالمندی موفق طراحی و اجرا گردید. روش اجرا: روش کار مطالعه حاضر شامل دو بخش مرور سیستماتیک و کارآزمایی بالینی بود. در بخش مرورسیستماتیک جستجوی منظم در پایگاههای داده ایWeb of Science,Pubmed, Embase, Scopus ,Proquest با هدف شناسایی تمرینات حرکتی و ذهنی موثر بر شناخت و تعادل صورت پذیرفت. پس از جستجوی سیستماتیک در میان مقالات منتشر شده سال 2000 تا 2020، تعداد 18 مطالعه کارآزمایی بالینی شناسایی شد. تمرینات حرکتی موثر شناسایی شده شامل پیاده روی با سرعتهای مختلف، اجرای الگوهای مختلف تشک خانه مربعی، تمرین تای چی چوان، پیاده روی عادی، تمرینات تعادلی-قدرتی، تمرینات فلدنکرایس، رقص فولکلر ترکی و تمرینات یوگا بود. مجموعه تمرینات ذهنی شناسایی شده نیز شامل تمرینات بخاطرسپاری، تمرینات ریاضی- ادبیات، تمرینات عملکرد اجرایی، مجموعه اول تمرینات متنوع ذهنی (مانند: رمز گشایی نمادها و حل جدول کلمات متقاطع)، اجرای تمرینات برنامه Brain age به صورت غیرکامپیوتری، تمرینات حافظه کاری، مجموعه تمرینات خودیاری حافظه (مانند: تطبیق ویژگی های ظاهری با اسامی) و مجموعه دوم تمرینات متنوع ذهنی (مانند: شناسایی کلمات متضاد، ترسیم تصاویر آیینه ای) بود. مطالعات مستخرج از این مرحله جهت طراحی برنامه مداخله در گروههای حرکتی، ذهنی و تعویض متقابل وظایف بکار گرفته شد. بخش کارآزمایی بالینی بر روی سالمندان مراجعه کننده به مراکز دوستدار شهروندان ارشد شهر تبریز انجام شد. به همین منظور 77 سالمند به طور تصادفی بلوک شده برابر به چهار گروه حرکتی، گروه ذهنی، گروه حرکتی-ذهنی و گروه کنترل تخصیص داده شد. برنامه مداخله در 24 جلسه و 3 بار در هفته به گروههای مداخله ارائه گردید. گروه کنترل، فعالیت های روزمره خود را ادامه داد. پرسشنامه دسته بندی کارت -های فعالیت، آزمون تعادل پیشرفته فولرتون، آزمون ساخت دنباله الف-ب ،آزمون دسته بندی کارتهای ویسکانسین، آزمون N-Back، آزمون استروپ، آزمون توجه انتخابی و توجه تقسیم شده قبل از مداخله، یک هفته، یک ماه و سه ماه پس از مداخله تکمیل گردید. یافته ها: یافته های پژوهش حاضر بیانگر بهبودی معنادار در گروه حرکتی-ذهنی در مقایسه با گروه کنترل برای آزمون های فولرتون (P<0.001)، آزمون ساخت دنباله الف (P<0.05)، آزمون ساخت دنباله ب (P<0.001) و آزمون توجه تقسیم شده (P<0.001) بود. در گروه حرکتی نیز در مقایسه با گروه کنترل بهبودی معنادار در آزمون فولرتون (P<0.001)، آزمون N-Back (P<0.05)، آزمون ساخت دنباله ب (P<0.001)، و آزمون توجه تقسیم شده (P≤0.001) گزارش شد. در گروه ذهنی تنها بهبودی معنادار در مقایسه با گروه کنترل مربوط به آزمون توجه تقسیم شده بود (P<0.05). نتیجه گیری: نتایج مطالعه حاضر، نشان دهنده نقش بسیار مهم تمرین های حرکتی به صورت منفرد و یا در ترکیب با تمرینات ذهنی در قالب پارادایم تعویض متقابل وظایف در بهبود عملکرد تعادل و طیف وسیعی از عملکرد های شناختی است. لذا بکارگیری برنامه حرکتی و حرکتی-ذهنی (با استفاده از پارادایم تعویض متقابل وظایف) جهت غنی سازی اوقات فراغت و حفظ توانایی های تعادلی و شناختی به عنوان مهم ترین اجزاء سالمندی موفق توصیه می گردد.