آینده‌پژوهی حاکمیت رویکرد ارتقا سلامت در نظام سلامت ایران: یک مطالعه چندمرحله‌ای
Abstract
پس از گذشت بیش از سه دهه از انتشار منشور اوتاوا برای ارتقاء سلامت، رویکرد ارتقاء سلامت هنوز در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه به‌درستی تفسیر و اعمال نشده است. این موضوع ممکن است به دلایل متعددی ازجمله درک سطحی از مفاهیم ارتقاء سلامت، تسلط رویکرد زیست پزشکی در نظام‌های سلامت، فقدان اقدامات مبتنی بر شواهد، زیرساخت‌های ناکافی و ظرفیت محدود در ارتقاء سلامت باشد. در این راستا، نظام سلامت ایران نیز با چالش‌های متعددی مواجه است. هدف ما این است که آینده‌پژوهی حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت در نظام سلامت ایران را انجام دهیم تا آینده‌های باورپذیر در سیستم و احتمال تحقق آن‌ها را به تصویر بکشیم و آینده‌ای مطلوب را بر اساس روندهای موجود در شاخص‌های حاکمیتی ارتقاء سلامت در کشور طراحی کنیم.این مطالعه در سه فاز و شش مرحله انجام شد: (1) شناسایی و انتخاب شاخص‌های حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت برگرفته از منشور اوتاوا از طریق (الف) استفاده از مرور ادبیات و (ب) یک پانل متخصص، (2) (الف) برون‌یابی شاخص‌های اصلی شناسایی‌شده در مرحله قبل و (ب) پیمایش ملی برای بررسی وضعیت شاخص‌های بدون داده در کشور، (3) (الف) شناسایی و رتبه‌بندی پیشران‌های مؤثر بر روند و آینده شاخص‌های اصلی ازلحاظ اهمیت و عدم قطعیت آن‌ها باهدف دستیابی به طیف وسیعی از موقعیت‌های مختلف برای آینده شاخص‌های ارتقاء سلامت توسط خبرگان، (ب) سناریونویسی.
یافته‌ها: در مطالعه حاضر، شاخص‌های محوری حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت در نظام سلامت شناسایی شد که شامل سرانه هزینه بهداشت عمومی، سواد سلامت، عدالت در سلامت، سرمایه اجتماعی، سلامت شهری، سلامت مثبت و تعداد سیاست‌های قابل‌تغییر با جلب حمایت همه‌جانبه در کشور بود. با شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر شاخص‌های حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، فنّاورانه، اجتماعی و زیست‌محیطی، توانستیم مدل جامع اکولوژیک ارتقاء سلامت را به‌عنوان مفهومی وسیع‌تر از سلامت و تندرستی در ماورای سلامت جسمی و روانی شامل سلامت اکولوژیک در سطوح مختلف خانوادگی، اجتماعی، ملی، بین‌المللی و جهانی به تصویر بکشیم. سناریوهای به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر، آینده پیش روی حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت در نظام سلامت ایران را نمایان ساخت و از آینده‌های جایگزین ممکن و سازگار که مبنایی مستدل و قابل‌اعتماد برای طراحی هرگونه استراتژی در این زمینه است، پرده برداشت.
نتیجه‌گیری:
شناسایی شاخص‌های حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت و پیشران‌های تأثیرگذار بر این شاخص‌ها و طراحی سناریوهای باورپذیر پیش روی آینده نظام سلامت بر اساس پیشران‌های شناسایی‌شده، مهم‌ترین نتایج مطالعه پیش رو بود. توصیف و روایت سه تصویر مطلوب، نامطلوب و ایستا از آینده حاکمیت رویکرد ارتقاء سلامت در نظام سلامت ایران در این مطالعه با ارائه مسیرهای جایگزین آن، سه سناریوی اصلی را پیش روی سیاست‌گذاران نظام سلامت قرار داده است که می‌تواند راهنمای آن‌ها در مسیر حرکت به‌سوی آینده نظام سلامت ایران باشد