ارتباط وضعیت امنیت غذایی و الگوهای غذایی با بیماری کووید-۱۹ در خراسان شمالی: مطالعه‌ای مورد-شاهدی
Abstract
مقدمه و هدف: اپیدمی جدید کروناویروس 2019 (COVID-19) یک بیماری ویروسی بسیار قابل انتقال ناشی از سندرم تنفسی حاد کرونا ویروس ۲ (SARS-COV-2) می‌باشد و علت مستقیم مرگ آن عموماً ذات‌الریه‌ی شدید غیرمعمول است. مرگ و میر ناشی از این بیماری یک تا ۵ درصد تخمین زده می‌شود اما باتوجه به سن و سایر شرایط سلامتی متفاوت است. ناامنی غذایی به عنوان فراهمی محدود یا نامطمئن غذای سالم و کافی یا توانایی محدود یا نامطمئن برای اکتساب غذاهای قابل قبول از راه‌های اجتماعی قابل قبول تعریف می‌شود. همچنین شناسایی الگوهای غذایی این امکان را می‌دهد که رژیم غذایی به طور کلی (نه به تفکیک اجزای آن) بررسی گردد. این امر باعث می‌شود تا در شناسایی ارتباط رژیم غذایی با بیماری‌ها، ارتباطی فراتر از آنچه که توسط مواد مغذی یا غذاها توصیف می‌کنند، پیدا شود. به طور متعدد گزارش شده است که ناامنی غذایی و رژیم‌های غذایی ناسالم با بیماری‌های عفونی در حال ظهور مرتبط می‌باشند. با این حال اطلاعات کمی در مورد وضعیت امنیت غذایی و عادات زندگی مانند الگوهای غذایی با بیماری کرونا وجود دارد. بنابراین مطالعه‌ی حاضر با هدف تعیین ارتباط وضعیت امنیت غذایی و الگوهای غذایی با ابتلا به بیماری کووید-19 در جمعیت ایرانی انجام شد.
روش کار و مواد: تعداد 248 مرد و زن 20 تا 60 ساله (124 فرد مبتلا شده به بیماری کووید-19 دارای تست PCR مثبت مربوط به کووید به همراه سابقه‌ی علائم بالینی کووید-19 و 124 فرد غیرآلوده با تست PCR منفی و بدون سابقه‌ی علائم بالینی این بیماری) ساکن استان خراسان شمالی در این مطالعه شرکت کردند. شرکت کنندگان دو گروه مبتلا شده و غیرمبتلا از لحاظ جنس (مذکر و مؤنث)، گروه سنی (هر 10 سال: 59-50، 49-40، 39-30، 29-20) و وضعیت نمایه‌ی توده‌ی بدنی (لاغر (5/18>)، نرمال (9/24-5/18)، اضافه وزن (9/29-25)، چاقی درجه‌ی1 (9/34-30) و چاقی درجه‌ی2 (40-35) کیلوگرم بر مجذور متر مربع) با یکدیگر همسان بودند. ارزیابی‌های تن سنجی (وزن، قد، دور کمر و نمایه‌ی توده‌ی بدنی) و عوامل جمعیتی- اجتماعی- اقتصادی شرکت کنندگان صورت گرفت. همچنین وضعیت امنیت غذایی شرکت کنندگان در 12 ماه گذشته (قبل از ابتلا به بیماری برای گروه مورد) با استفاده از پرسشنامه‌ی معتبر 18 سؤالی دپارتمان کشاورزی آمریکا (USDA) ارزیابی و شرکت کنندگان براساس امتیاز کسب شده از این پرسشنامه به گروه‌های امن (امتیاز 2-0) و ناامن غذایی (امتیاز 18-3 در خانواده‌های دارای فرزند زیر 18 سال و امتیاز 10-3 در خانواده‌های فاقد فرزند زیر 18 سال) تقسیم شدند. جهت شناسایی الگوهای غذایی شرکت کنندگان در 12 ماه گذشته (قبل از ابتلا به بیماری برای گروه مورد) نیز از پرسشنامه‌ی معتبر 147 قلم غذایی بسامد خوراک استفاده شد که با روش تحلیل عاملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: در جمعیت مورد مطالعه، میانگین سنی شرکت‌کنندگان در گروه مورد 82/9 ± 23/38 سال و در گروه شاهد 41/9 ± 12/38 سال بود. همچنین میانگین نمایه‌ی توده‌ی بدنی در گروهای مورد و شاهد به ترتیب 69/4 ± 21/28 و 90/3 ± 53/27 کیلوگرم بر مجذور متر محاسبه شد (۰5/۰P>). شیوع ناامنی غذایی در افراد مبتلا شده به بیماری کووید-19 و افراد غیرمبتلا به ترتیب 76% و 44% بود (۰۰۱/۰P<). قبل از در نظر گرفتن عوامل مخدوشگر، شانس ابتلا به بیماری کووید-۱۹ برای افراد دچار ناامنی غذایی 11/4 برابر بیشتر از افراد با وضعیت امن غذایی و برای افراد با وضعیت اقتصادی ضعیف 88/5 برابر بیشتر از افراد با وضعیت اقتصادی متوسط و خوب بود. پس از کنترل عوامل مخدوش کننده‌ی احتمالی شامل شغل فرد و سرپرست، سطح تحصیلات فرد و سرپرست، وضعیت تملک منزل مسکونی، وضعیت اقتصادی خانوار، بعد خانوار، تعداد افراد شاغل در خانوار، پوشش سازمان حمایتی، وضعیت بیمه و دریافت کمک غذایی، شانس ابتلا به بیماری کووید-۱۹ برای افراد ناامن غذایی ۱۰/۳ برابر بیشتر از افراد با وضعیت امن غذایی و برای افراد با وضعیت اقتصادی ضعیف ۵۳/۹ برابر بیشتر از افراد با وضعیت اقتصادی متوسط و خوب محاسبه شد. علاوه بر این، در جمعیت مورد مطالعه دو الگوی غذایی غالب استخراج گردید که ارتباط معنی‌داری بین الگوهای غذایی و ابتلا به بیماری کووید-۱۹ مشاهده نشد. افراد مبتلا، قبل از ابتلا به این بیماری مصرف بیشتر چربی و کمتر پروتئین، پتاسیم، کلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، روی، مس، منگنز، سلنیوم و ویتامین‌های ریبوفلاوین، نیاسین، اسید پانتوتنیک، D و K داشتند (۰۵/۰>P).
نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد ناامنی غذایی و وضعیت اقتصادی ضعیف شانس ابتلا به کووید-۱۹را بالا می‌برد. درحالی‌که ارتباطی بین الگوهای غذایی با ابتلا به بیماری کووید-19 نشان نمی‌دهد. مطالعات آینده‌نگر برای تأیید این یافته‌ها و شناسایی مکانیسم‌های اساسی ضروری است.
واژگان کلیدی: ناامنی غذایی؛ الگوی غذایی؛ بیماری کووید-۱۹؛ ایران