طراحی چارچوب استانی و شهرستانی ارزیابی و ارتقای مراقبت‌های اولیه بهداشتی در ایران
Abstract
خلاصه فارسی
مقدمه: پیامدهای مطلوب سلامتی از طریق مراقبت¬های اولیه بهداشتی قوی قابل‌دستیابی است. با استفاده از ابزارهای جامع و علمی، تصمیم‌گیرندگان و مدیران می‌توانند اصلاحات و سیاست‌های بهتر را برای پیشرفت و ارتقای نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی تدوین کنند. این مطالعه یک چارچوب استانی و شهرستانی را بر اساس چارچوب پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت، تجربیات دنیا و دیدگاه صاحب‌نظران فعلی برای ارزیابی عملکرد مراقبت¬های اولیه بهداشتی ایران معرفی می‌کند.
روش کار و مواد: مطالعه حاضر یک مطالعه کمی- کیفی بود. در این مطالعه در ابتدا شاخص‌های ارائه‌شده توسط دفتر منطقه‌ای مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت از منظر ظرفیت‌های استانی و شهرستانی از دیدگاه صاحب‌نظران (16 جلسه در سطح ملی) مورد بررسی قرار گرفته و لیست اولیه شاخص‌ها انتخاب شد. سپس شاخص‌های منتخب در استان آذربایجان شرقی مورد ارزیابی قرار گرفت. در مرحله بعد از طریق بررسی نظرات خبرگان و مسئولین ارشد مراقبت‌های اولیه بهداشتی ایران و استان، بررسی و تحلیل شکاف‌های نتایج شاخص‌های ارزیابی عملکرد مراقبت‌های اولیه بهداشتی استان آذربایجان شرقی انجام گرفت. در مرحله بعد مدل پیشرفت (33 سنجه ارزیابی عملکرد)، برای تطبیق با نیازها و ظرفیت‌های استان و شهرستان مورد بازبینی قرار گرفته و نهایی شد. درنهایت نسبت به ارزیابی سنجه‌های کمی و کیفی بر اساس چک‌لیست‌های تدوین‌شده اقدام گردید. در ادامه بر اساس نتایج اهداف قبلی و بررسی دیدگاه صاحب‌نظران (دانشگاهی و نظام سلامت) در قالب پانل خبرگان، چارچوب اولیه ارزیابی و ارتقای مراقبت‌های اولیه بهداشتی در سطح استان و شهرستان طراحی شد. در گام آخر اعتبار چارچوب بدست آمده با استفاده از فن دلفی مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌ها: درمجموع 104 شاخص کلیدی برای ارزیابی مراقبت‌های اولیه بهداشتی استان و شهرستان انتخاب شد. برای 7 شاخص هیچ داده‌ای برای ارزیابی وجود نداشت. نتایج تحلیل شکاف حاکی از مطلوب بودن وضعیت شاخص‌ها در استان آذربایجان شرقی نسبت به میانگین کشوری بود. بر اساس نتایج ارزیابی سنجه‌ها (33 سنجه)، 69 درصد سنجه‌ها (23 سنجه) بالاترین سطح امتیاز (سطح چهار) را کسب کردند. بعد از تحلیل نتایج مراحل قبل چهار شاخص از 104 شاخص کلیدی عملکرد توسط پانل خبرگان کنار گذاشته شد و نهایتاً چارچوب استانی و شهرستانی ارزیابی مراقبت‌های اولیه بهداشتی ایران با 100 شاخص ارزیابی عملکرد در سه مؤلفه شامل الزامات سیستم‌های سلامت، ارائه خدمات و اهداف مراقبت‌های اولیه بهداشتی نهایی شد. بر اساس دامنه زنجیره نتایج، اغلب شاخص‌ها مربوط به برون داد (25 شاخص) و کمترین مربوط به فرآیند (8 شاخص) بود.
نتیجه‌گیری: با توجه به جامعیت چارچوب اندازه‌گیری تدوین‌شده به دلیل تمرکز بر تمامی اهرم‌های عملیاتی مراقبت‌های اولیه بهداشتی و جنبه‌های کلیدی عملکرد نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی، می‌توان از آن به‌عنوان ابزاری کاربردی برای ارزیابی و بهبود مستمر نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی استان و شهرستان استفاده کرد. اجرای این چارچوب و موفقیت آن نیازمند تعهد و حمایت گسترده مدیران ارشد می‌باشد.