تدوین و اجرای مداخله آموزشی جهت کنترل آلودگی با شپش سر در مدارس ابتدایی دخترانه شهر پاوه
Abstract
مقدمه و هدف: آلودگی به شپش سر یا پدیکلوزیس یکی از مشکلات عمده باقی مانده ناشی از بیماری های واگیردار در قرن 21 در سراسر جهان است که در تمام جوامع انسانی با هر سطحی از وضعیت اقتصادی و اجتماعی اتفاق افتاده و به عبارتی تمام مرزهای اجتماعی و اقتصادی را در می نوردد. بر اساس پیش بینی های علمی آلودگی به شپش سر می تواند نزدیک به یک میلیارد نفر را در سال مبتلا کند. گزارش های واصله از دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور به طور سالیانه، شیوع آلودگی را تا 30 درصد در جمعیت های مختلف گزارش داده است. بر اساس بررسی ها، مطالعات انجام شده در ایران بیشتر در زمینه تعیین شیوع، فاکتورهای تاثیر گذار و یا مداخلات آموزشی بدون در نظر گرفتن ارزشیابی آن می باشد. همچنین بررسی های کیفی به منظور شناسایی دیدگاه های متخصصین امر در این زمینه در راستای بهبود مداخلات صورت نگرفته است، به همین جهت و با توجه به شیوع نسبتاً بالای آلودگی با شپش سر در مدارس دخترانه کشور طی سالهای اخیر و عواقب روانی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از آلودگی با این انگل، این مطالعه با هدف طراحی برنامه مداخله ای چند وجهی و با هدف امکان سنجی اجرای چنین مداخلاتی برای بهبود شیوه های مدیریت این بیماری در مدارس دخترانه کشور به مرحله اجرا در آمده است.
مواد و روش ها: این پژوهش بر اساس طرح مطالعات ترکیبی نوع Fixed mixed methods designs و با رویکرد چند مرحله ای Multi Phase و مبتنی بر مداخله آموزشی Multimodal از ابتدای سال تحصیلی 1396 تا پایان سال تحصیلی 1397در مدارس ابتدایی دخترانه شهر پاوه و در سه مرحله انجام شده است. در مرحله اول، یک بررسی مقطعی به منظور تعیین شیوع آلودگی با شپش سر و انتخاب گروه های مداخله و شاهد در مدارس دخترانه این شهر انجام گرفت. مرحله دوم شامل طراحی و اجرای مداخله آموزشی بود که خود شامل سه فاز جزئی تر می باشد: فاز اول در بر گیرنده یک نیاز سنجی آموزشی بر اساس پرسشنامه محقق ساخته مبتنی بر چهارچوب مفهومی برگرفته از سازه های مدل اعتقاد بهداشتی گسترش یافته بود. فاز دوم یک مطالعه کیفی جهت تکمیل یافته های مرتبط با نیازسنجی آموزشی و جهت کسب تجارب عملی در خصوص راهکارهای موثر برای طراحی و اجرای مداخله آموزشی در مدارس منتخب و بر اساس نظرات افراد صاحب نظر اجرا گردید. در فاز سوم برنامه مداخله ای آموزشی مبتنی بر یافته های مرحله دوم مطالعه طراحی و به مرحله اجرا در آمد که نتایج آن با فاصله زمانی سه و شش ماه بعد از مداخله ارزشیابی گردید. داده های به دست آمده در بخش کمی با استفاده از نرم افزار stata14 و آزمون های مقایسه دو گروه مستقل و ضریب همبستگی و بخش کیفی با بهره گیری از روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها: نتایج حاصل از این پژوهش در بخش کمی نشان می دهد آلودگی به شپش سر در بین دختران مدارس ابتدایی به طور متوسط 96/6 درصد می باشد که بر اساس تعریف انجمن ملی پیشگیری از آلودگی به شپش سر ایالات متحده آمریکا یک اپیدمی در منطقه محسوب می گردد.
یافته های به دست آمده در مرحله کمی مطالعه حاکی از ارتباط مستقیم و معنادار بین حساسیت درک شده (05/0>p ،14/0 = β)، موانع درک شده (028/0>p ،11/0- = β) و شدت درک شده (086/0>p ،1/0 = β) با رفتارهای پیشگیرانه آلودگی به شپش سر در دانش آموزان می باشند. نتایج حاصل از ارزشیابی سه ماهه و شش ماهه پس از انجام مداخله آموزشی نشان دهنده اختلاف معنی دار در رفتار پیشگیرانه بین دانش آموزان گروه مداخله و شاهد می باشد (001/0>p ). عوامل تاثیر گذار بر کاهش آلودگی به شپش سر با توجه به پیشنهادات افراد صاحب نظر ترغیب به رفتارهای بهداشتی، حساس سازی گروه های هدف، آموزش، ارتباط بین مدرسه، خانواده و مراکز بهداشتی و نهادینه کردن فرهنگ پذیرش مشکل از سوی گروه هدف، شناسایی شدند. نتایج ارزشیابی مداخله نشان دهنده تغییر مثبت در میانگین سازه های مدل اعتقاد بهداشتی گسترش یافته پس از مداخله نسبت به قبل از آن می باشد.
نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که طراحی و تدوین مداخله آموزشی مبتنی بر سازه های الگوی اعتقاد بهداشتی توسعه یافته و بررسی کیفی می تواند در اتخاذ رفتارهاي پیش گیري کننده از آلودگی به شپش سر در بین دانش آموزان دختر ابتدایی موثر باشد. با وجود تغییر معنی دار رفتار دانش آموزان در گروه مداخله استمرار برنامه مداخله ای چند وجهی طراحی شده در این مطالعه براي تثبیت رفتارهای دانش آموزان توصیه می گردد. چرا که با توجه به نتایج پژوهش، میزان عملکرد و ادراکات دانش آموزان پس از شش ماه کم کم رو به کاهش نهاده و این امر اهمیت تلاش مستمر و مداوم مربیان بهداشتی و اولیا مدارس را طی سال تحصیلی برای تثبیت رفتار دانش آموزان و والدین آن ها را نمایان می سازد.
کلید واژه ها: پدیکلوزیس، شپش سر، مداخله آموزشی، مدل اعتقاد بهداشتی، مطالعات ترکیبی