طراحی و روانسنجی ابزار "خودکارآمدی بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور"
Abstract
چکیده
مقدمه: در حال حاضر بیمارهای مزمن از جمله تالاسمی یکی از چالش های مهم نظام مراقبت سلامت است. خودمراقبتی مهم ترین عامل تاثیرگذار بر کیفیت زندگی بیماران و کاهش اضطراب، افسردگی و خستگی بیماران مبتلا به بیماری تالاسمی می باشد. خودکارآمدی، پیش شرط مهم برای خود مراقبتی موفقیت آمیز و تغییر رفتار و مهمترین عامل تعیین کننده رفتارهای خودمراقبتی است. با توجه به اهمیت سازه خودکارآمدی، چالش فرا روی در بررسی خودکارآمدی در بیماران تالاسمی ماژور، فقدان ابزار اختصاصی برای سنجش آن می باشد. از این رو، مطالعه حاضر با هدف طراحی و روانسنجی ابزار خودکارآمدی بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور انجام شد.
روش پژوهش: این پژوهش به روش تلفیقی و با طرح متوالی اکتشافی انجام شد. در مرحله نخست، مطالعه کیفی به منظور تبیین سازه خودکارآمدی و ابعاد آن در بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور با تحلیل محتواي کیفی قراردادي صورت گرفت. بدین منظور، مصاحبه های بدون ساختار با 16 بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور به روش نمونه-گیري هدفمند انجام گردید. در مرحله ی بعد، عبارات ابزار با استفاده از یافته های مرحله ی کیفي و مروري بر متون استخراج شد. سپس روایی ابزار با روایی صوري، روایی محتوا با استفاده از تعیین نسبت و شاخص روایی محتوا و روایی سازه با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی با مشارکت 199 و روایی همگرای آن با ابزار عزت نفس روزنبرگ با مشارکت 102بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور بررسی شد. پایایی ابزار با روش پایایی همسانی درونی و ثبات به روش آزمون-بازآزمون با همکاری 23 بیمار مبتلا به تالاسمی ماژور با فاصله زمانی 2 هفته بررسی شد.
یافته ها: تحلیل داده‌ها در بخش کیفی منجر به شناسایی چهار طبقه باور توانایی "خودپذیری"، "تغییر"، "مدیریت فعالیت ها" و "پذیرش بیماری" گرديد. پس از تبیین مفهوم خودکارآمدی بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور، پیش نویس ابزار با 54 گویه در طیف لیکرت شش درجه اي طراحی گردید که پس از تعیین روایی صوری و روایی محتوا، ابزار با 37 عبارت برای روایی سازه آماده شد. در تحلیل عاملی اکتشافی 2 گویه که واریانس مشترک کمتر از 2/0 با سایر گویه ها داشتند از ابزار حذف گردیدند. در نهایت ابزاری با 35 گويه و سه عامل""خودپذیری"، "باور سازگاری" و "باور تبعیت درمان /کنترل بیماری" طراحی شد که در مجموع سهم واریانس سه عامل 89/49 درصد بود.
روايي سازه از نوع همگرا نیز با مقايسه ابزار طراحی شده با ابزار عزت نفس روزنبرگ و محاسبه ضريب همبستگی پيرسون (38/0=r) تعیین شد. پايايي همسانی درونی، در کل مقياس با ضریب آلفای کرونباخ، 938/0 =α و ضريب همبستگی درون طبقه ای، 945/0 ICC= تایید شد.
نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد، بیماران خودکارآمد مبتلا به تالاسمی ماژور، باور پذیرش محدودیت ها و توانایی های خود را دارا بودند. بیمار خودکارآمدی که خودپذیری دارد، باور استفاده از راهبردهای مقابله ای و سازگاری با دیدگاه جامعه نسبت به بیماری و خودش و همینطور تغییرات حاصل از بیماری در ظاهر خویش را نیز داراست. علاوه بر این، بیمارِ خودکارآمدِ مبتلا به تالاسمی ماژور، باور توانایی تبعیت از درمان جهت پیشگیری و کنترل عوارض بیماری را دارد تا بتواند در سلامت جسمی و روانی خود مشارکت فعال داشته باشد و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهد. "مقياس خودکارآمدی بیماران مبتلا به تالاسمی ماژور" از ویژگی های روان سنجی مناسب برای اندازه گيری خودکارآمدی این بیماران برخوردار است.