کشف فرایند جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان و آزمون الگوی پدیدار شده شکل گیری رفتار مرتبط: یک مطالعه ترکیبی اکتشافی متوالی

Abstract

سالمندان بدلیل تجربه تغییرات مرتبط با سن، نیاز به اطلاعات بهداشتی بیشتر و متفاوت¬تری نسبت به سایر گروه¬های سنی دارند. در این راستا، اینترنت می¬تواند اطلاعات بهداشتی مورد نیاز آنها را براحتی و بدون نیاز به خروج از منزل فراهم نماید. با این وجود افراد مسن کمتر از سایر گروه¬های سنی از اینترنت برای جستجوی اطلاعات سلامت استفاده می¬کنند. بنابراین، برای کمک به طراحی یک محیط آنلاین مناسب و افزایش بهره¬مندی سالمندان از این فن¬آوری، درک چگونگی شکل¬گیری رفتار جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان و علل و عوامل موثر در آن ضروری بنظر می رسد. لذا مطالعه حاضر با هدف کشف فرایند جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان و آزمون الگوی پدیدار شده شکل¬گیری رفتار مرتبط طراحی و اجرا گردید. روش بررسی: مطالعه حاضر یک پژوهش ترکیبی اکتشافی متوالی بود که در دو مرحله کیفی و کمی در طول سال¬های 1397 تا 1399 در میان سالمندان شهر تبریز صورت پذیرفت. مرحله اول یک مطالعه کیفی با رویکرد گراندد تئوری بود که در آن 19 سالمند دارای رفتار جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین، 2 فرزند سالمند، 1 پزشک، 1 روانشناس، 4 صاحبنظر رشته سلامت سالمندی و 1 صاحبنظر رشته آموزش بهداشت به روش نمونه گیری هدفمند و نظری شرکت کرده بودند. از مصاحبه¬های عمیق فردی بعنوان روش اصلی گردآوری داده¬ها و از روش اشتراوس و کوربین (2008) برای تحلیل داده¬ها در مرحله کیفی استفاده شد. در بخش دوم مطالعه با طراحی یک مطالعه مقطعی با رویکرد توصیفی-تحلیلی به آزمون گراندد تئوری حاصل از مرحله اول در طول سال 1399-1398پرداختیم. در این مرحله داده¬ها از طریق تکمیل پرسشنامه محقق ساخته توسط 320 سالمندی که از اینترنت استفاده می کردند و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله¬ای از میان مراکز بهداشتی-درمانی، کانون¬های بازنشستگان و پارک¬های شهر تبریز انتخاب شده بودند، جمع آوری گردید. تجزیه و تحلیل داده¬ها با استفاده از نرم افزارهای آماری IBM SPSS Statistics ورژن 23 و Mplus ورژن 4/7 صورت پذیرفت. یافته ها: در نتیجه ی تجزیه و تحلیل داده¬های مرحله کیفی 5 طبقه اصلی و 14 زیرطبقه حول یک مفهوم محوری استخراج شد. تحلیل واحدهای معنایی و طبقات استخراج شده از مصاحبه¬ها نشان می دهند که رفتار جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان فرایندی است که در آن میل به بقای¬سالم مقوله مرکزی و گریز از وابستگی، در جستجوی منبع اطلاعاتی معتبر و تعیین کننده های تأثیرگذار بر انتخاب منبع اطلاعاتی بعنوان عوامل زمینه¬ساز این رفتار شناسایی شدند. کنش¬ها و تعاملات استخراج شده راهکارهایی برای خوداتکایی سالمند در مراقبت از سلامتی خود بوده و در نهایت، جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین پیامد نهایی پژوهش حاضر بشمار می رود. تئوری شکل گرفته در مرحله اول این پژوهش میل به بقای سالم: بکارگیری راهبردهای خوداتکایی در مراقبت از سلامتی بود. نتایج حاصل از آزمون این نظریه نشان داد که از میان متغیرهای جمعیت شناختی، وضعیت تحصیلی، مصرف مواد مخدر و داشتن سابقه عمل جراحی به ترتیب 86 درصد (06/0-31/0;CI=14/0OR=)، 94 درصد (31/0-01/0;CI=0 /0OR=) و 55 درصد (82/24-0/0;CI=45/0OR=) شانس رفتار جستجوی آنلاین را در سالمندان کاهش می دهند (05/0P-value<). همچنین، بر اساس یافته¬های حاضر، مصرف الکل 28/6 بار (77/90-20/1; CI=28/6OR=) موجب افزایش شانس انجام رفتار را در میان مشارکت کنندگان می شد (05/0P-value<). در بررسی اثر پیشگویی¬کنندگی متغیرهای مورد بررسی شکل گیری رفتار بدین نتیجه دست یافتیم که عدم اعتماد کامل به ارائه دهندگان خدمات سلامت 8 درصد (15/1-02/1;CI=08/1OR=)، نیل به یقین بیشتر در دستیابی به اطلاعات معتبر 19 درصد (41/1-01/1;CI=19/1OR=)، سیطره تکنولوژی بر حیات 27 درصد (49/1-07/1;CI=27/1OR=)، سودمندی¬های اینترنت 12 درصد (24/00-1/1;CI=12/1OR=)، خودکارآمدی جستجوی اطلاعات آنلاین 11 درصد (23/1- 00/1 ; CI=11/1OR=) شانس رفتار جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان را افزایش و بازدارنده¬های انتخاب اینترنت 15 درصد (78/0-91/0; CI=85/0OR=) شانس این رفتار را کاهش می دهند. (05/0P-value <). از طرفی، نتایج حاصل از بررسی مدل مفهومی با p-value برابر با 093/0، مجذور کای برابر با 287/26، RMSEA برابر با 038/0 و شاخص¬های CFI و TFI به ترتیب برابر با 95/0 و 91/0 نیز برازش خوبی برای مدل معادلات ساختاری فراهم نمود. بحث و نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان داد که تئوری میل به بقای سالم: بکارگیری راهبردهای خوداتکایی در مراقبت از سلامتی می تواند در توضیح نحوه شکل گیری رفتار جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین در سالمندان مورد استفاده قرار گیرد. یافته های این مطالعه بینش¬های مهمی را برای متخصصان مراقبت¬های بهداشتی فراهم می کند و پیامدهای راهبردی را برای بهبود دسترسی افراد مسن به اطلاعات بهداشتی مناسب فراهم می آورد. مدل جستجوی اطلاعات بهداشتی آنلاین ارائه شده در این مطالعه یک ابزار بالقوه ارزشمند برای سیاست گذاران جهت اتخاذ تدابیری برای حمایت از سالمندانی است که نیاز به مراقبت از خود دارند. کلید واژه ها: جستجوی اطلاعات، اطلاعات سلامت، اینترنت، سالمند، گراندد تئوری