بررسی وضعیت مدیریت خودروهای اسقاطی و نحوه دفع پسماندهای ناشی از آنها از لحاظ زیست محیطی در ایران
Abstract
چکیده
مقدمه : افزایش تقاضای جهانی وسایل نقلیه و الزامات زیست محیطی ناشی از پسماند خودروهای اسقاطی (ELV )، مدیریت آنها را از نظر ایمنی، اقتصادی و زیست محیطی به یک نگرانی جهانی تبدیل کرده است. تعداد خودروهای تولیدی در ایران روز به روز در حال افزایش است. بر اساس گزارشات ارائه شده، حدود 21 میلیون خودرو درجاده های ایران در حال تردد هستند. از این رو، جمع آوری و مدیریت خودروهای اسقاطی جهت بهره برداری حداکثر اقتصادی و کاهش اثرات زیست محیطی چالش بر انگیز هستند. خودروهای اسقاطی منابع با ارزشی جهت استفاده مجدد و بازیافت هستند و از نظر اقتصادی، پسماند های با ارزشی هستند. با توجه به این که کل اجزای تشکیل دهنده خودروها قابل بازیافت نیست بنابراین، دفع قسمت هاي غيرقابل بازيافت (که حدود 20 تا 30 درصد جرمي خودروهای اسقاطی را شامل می¬شود) باید بر اساس اصول بهداشت، ایمنی و محیط زیست ( HSE) مدیریت شوند. قسمت های غیر قابل بازیافت شامل فلزات سنگين، موادتخریب كننده لاية ازن، مواد آلي سمي( مانند بروميت¬هاي نسوز و تركيباتي همچون مواد روغني و نفتي و حلال¬هاي گوناگون، گاز¬کلر و گازهای کیسه¬های هوا) هستند که در طبقه مواد سمی و خطرناک قرار دارند. این مطالعه به طور موردی در شهر تبریز و ارومیه انجام شد. هدف از این مطالعه بررسی مقادیر و نحوه مدیریت خودروهای اسقاطی در ایران و ارائه راهکارهای مبتنی بر اصول بهداشتی و زیست محیطی جهت دفع آنها است.
روش کار و مواد: در این مطالعه تعداد خوردروهای اسقاطی با لحاظ کردن تعداد خودروهای شماره گذاری شده و همچنین عمر مفید تعداد خودروهای فرسوده در کشور در بازه زمانی 1395-1408 برآورد گردید. جهت پیش بینی تعداد خودروهای اسقاطی از میانگین عمر مفید هر نوع خودروها استفاده گردید و سپس با توجه به میانگین وزن خودروهای مختلف و اجزای تشکیل دهنده هر خودرو، جرم پسماند تولیدی در اثر اسقاط خودروها در هر سال برآورد گردید. وضعیت فعلی جمع آوری و مدیریت خودروهای اسقاطی با استفاده از چک لیست، مشاهده، بازدید میدانی و مصاحبه مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت با استفاده از منابع علمی و تجارب سایر کشورها و شرایط موجود راهکارهای مدیریتی ارائه گردید.
یافته ها: نتایج حاصله نشان داد که میانگین تعداد خودروهای شماره گذاری شده از سال 1385 تا 1398، سالانه حدودا 734/1میلیون عدد می باشد. سرانه تولید خودرو در ایران در طی این سال ها از 90/6 عدد به ازای هر 1000نفر به 79/49 عدد خودرو به ازای هر 1000 نفردر سال افزایش داشته است. با توجه به عمر مفید انواع خودروها، میانگین تعداد خودروهای اسقاطی بین سال¬های 1408-1395، سالانه حدود 593/1میلیون عدد پیش¬بینی گردید. کمترین پسماند تولیدی به ازای اسقاط خودروها در سال 1395 با سرانه 6/7 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال برآورد گردید. بر اساس نتایج حاصله، میانگین جرم کل پسماند ناشی از خودروهای اسقاطی در بین این سال ها 138/2 میلیون تن در سال برآورد شد. بیشترین جرم پسماند تولیدی مربوط به سال 1408 با 170/5 میلیون تن و سرانه 09/50 کیلوگرم در سال به ازای هر شخص و کمترن آن مربوط به سال 1395 با 615 هزار تن با سرانه 63/7 کیلوگرم در سال به ازای هر شخص به دست آمد، میانگین اجزای قابل بازیافت خودروهای اسقاطی در بین این سالها 97/1 میلیون تن و میانگین اجزای غیر قابل بازیافت که شامل رنگ، منسوجات، ، مس، روی و منگنز و سایر می باشد حدودا 168 هزار تن در سال به دست آمد. در واقع میانگین پسماند خطرناک تولید شده از اسقاط خودروها در بین سالهای 1408-1395 حدودا 170هزار تن خواهد بود. بررسی وضعیت موجود مدیریت، بازیافت و دفع خودروهای اسقاطی در ایران نشان داد که مدیریت علمی و سامان¬یافته¬ای جهت جمع¬آوری و دفع اصولی خودروهای اسقاطی وجود ندارد. جهت کاهش مسایل و مشکلات مرتبط با خودروهای اسقاطی با توجه به سلسله مراتب مدیریت پسماند در وضعیت موجود می توان با اجرای راهکارهایی از جمله: جلوگیری از تولید خودروهای بی¬کیفیت، تشویق مردم به استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی، تغییر طراحی و ساخت خودروها بر اساس اصول زیست محیطی جهت رسیدن به حداکثر بازیافت خودروها، تصویب قوانین و اجرای سیاست های اسقاط خودرو، جلوگیری از دفع قسمت های قابل بازیافت با تصویب قانون بازیافت حداکثری، دفع اصولی و بهداشتی قسمت های غیر قابل بازیافت پسماند های ناشی از اسقاط، در جهت بهبود وضعیت موجود اقداماتی انجام داد.
نتیجه گیری: وضعیت کنونی اسقاط خودروها در ایران مطلوب نمی باشد. بطوری که اگر تدابیر مدیریتی اتخاذ نگردد به زودی آلودگی بیشتری را در شهرها به خصوص کلان شهر ها شاهد خواهیم بود صرفه نظر از مسائل مدیریت مربوط به اوراق و اسقاط خودروها که مشکلات زیست محیطی و اقتصادی زیادی به همراه دارد، عدم اسقاط خودروها با روند افزایشی تولید و استفاده از این کالا جامعه را دچار بحران کرده و ممکن است مشکلات زیست محیطی و ایمنی جبران ناپذیری را به بار آورد.
کلید واژه: خودروی اسقاطی، مدیریت، دفع پسماند، بازیافت، آلودگی محیط زیست