مدل کاکس با رویکرد شکنندگی برای داده های خوشه ای بقا و کاربرد آن در داده های پزشکی

Abstract

مقدمه: امروزه تحلیل بقا کاربرد گسترده¬ای در علوم مختلف بویژه پزشکی دارد و هدف از آن اندازه گیری زمان تا رخداد یا سانسور شدن ویژگی مورد نظر مطالعه است. جهت مدل¬سازی عوامل موثر بر این زمان از رگرسیون نیمه پارامتری کاکس یا رگرسیون پارامتری بقا استفاده می¬شود. با این وجود ممکن است عواملی وجود داشته باشد که به دلایل مختلف مورد اندازه¬گیری قرار نگرفته باشند و روی مدل¬سازی زمان بقا موثر باشد. مدل¬های شکنندگی بقا این عوامل پنهان و نادیده گرفته شده را در قالب شکنندگی به صورت اثر ضربی در مدل¬های بقا لحاظ می¬کنند. اهداف: هدف از این مطالعه معرفی و ارزیابی مدل خطرات متناسب کاکس با عامل شکنندگی مشترک پارامتری و ناپارامتری و مدل¬های پارامتری بقا با عامل شکنندگی پارامتری و مقایسه¬ی این مدل¬ها بر روی داده¬های بیماران سکته¬ی مغزی است. روش کار: تعداد 1036 بیمار سکته مغزی بار اول بستری در دو بیمارستان امام رضا و رازی تبریز به روش سرشماری وارد مطالعه شدند. طول مدت پیگیری دو سال بود. روابط بین متغیر وابسته بقا (زمان تا رخداد مرگ بیماران سکته¬ی مغزی) با متغیر‌های جمعیت شناختی، سابقه ابتلا به بیماری¬¬ها (پرفشاری خون، دیابت، بیماری¬¬های قلبی) و ویژگی‏های بالینی در مدل¬های شکنندگی بقا بررسی شدند. از آنجایی-که اثر اقدامات درمانی به صورت مستقیم اندازه¬گیری نشده بودند، بنابراین دو بیمارستان به صورت خوشه¬هایی در نظر گرفته شدند. عموماً اقدامات و مراقبت¬های درمانی بر روی بیماران سکته¬ی مغزی در هر بیمارستان یکسان در نظر گرفته می¬شود. از این رو اثر مراقبت¬های بهداشتی- درمانی بیماران در قالب عامل کاکس با شکنندگی مشترک پارامتری و ناپارامتری و همچنین مدل¬های پارامتری بقا جهت تحلیل نتایج و از شاخص¬های نیکویی برازش جهت مقایسه¬ی مدل¬ها استفاده شد. تجزیه و تحلیل‌ها با استفاده از نرم افزار Stata Version 16 و نرم‌افزار R-3.4.1 انجام شد. نتایج: از میان مدل¬های بقا، مدل¬ پارامتری لگ-لجستیک با عامل شکنندگی مشترک گاما برازش مناسبتری نسبت به سایر مدل¬های پارامتری و مدل¬های نیمه پارامتری کاکس داشت؛ (2519.46AIC= و2647.34 BIC=). از میان مدل¬های نیمه پارامتری کاکس، مدل نیمه پارامتری کاکس با توزیع شکنندگی ناپارامتری مناسب تر از پارامتری بود (4488AIC= و4488.29BIC=). از میان عوامل دموگرافیک و بالینی پیش آگهی مرگ و میر در بیماران سکته¬ی مغزی، شدت سکته (0.03TR= ؛0.07-0.01 CI=)، سن بیمار (0.95TR= ؛0.93-0.98 CI=) و نوع سکته (0.42TR= ؛0.23-0.75CI=) مهم تر از سایر عوامل شناخته شدند. بحث و نتیجه گیری: در مطالعات چند مرکزی، استفاده از شکنندگی در صورت معنی¬داری آن در مدل¬سازی بقا، به نتایج معتبر¬تری در مدل¬سازی منجر می¬شود. که این خود موجب پیش¬بینی دقیق¬تر زمان وقوع پیامد و همچنین برآورد اثر سایر عوامل بالینی و دموگرافیک بر روی پیامد مورد نظر ( مرگ ناشی از سکته) شود. واژگان کلیدی: مراقبین بهداشتی، تحلیل بقا، سکته¬ مغزی، شکنندگی مشترک، مدل نیمه پارامتری کاکس، رویکرد ناپارامتری، مدل¬های پارامتری بقا، مطالعات چند مرکزی،