عملکردهای سلامتی زنان باردار نوجوان: یک مطالعه ترکیبی متوالی توضیحی

Abstract

چکیده: مقدمه: نوجوانی مرحله ای متمایز و منحصر به فرد در زندگی یک زن بوده و براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سن 10 تا 19 سالگی را شامل می شود. با توجه به پرخطر بودن بارداری در نوجوانان و نیز تاثیر مثبت عملکردهای سلامتی بر ارتقای سلامتی و کاهش پیامدهای سوء مادری و نوزادی، ضرورت دارد که این عملکردها در دوران بارداری به خصوص در نوجوانان ارتقا یابد و این در سایه شناخت وضعیت این عملکردها می باشد؛ بنابراین تیم تحقیق بر آن شدند تا با شناخت وضعیت عملکردهای سلامتی در زنان باردار نوجوان، به ارتباط آن با برخی پیامدهای مادری، جنینی و نوزادی، عوامل پیشگویی کننده ی آن و تبیین درک آن ها از این عملکردها پرداخته و راهبردهایی برای بهبود عملکردهای سلامتی در زنان باردار نوجوان تدوین نماید. روش پژوهش: پژوهش حاضر یک مطالعه تركيبي با رویکرد متوالی توضیحی است. نوع مطالعه در فاز کمی آینده نگر توصیفی-تحلیلی بود و در این فاز به تعیین نمره عملکردهای سلامتی و عوامل پیشگویی کننده آن در زنان باردار نوجوان، ارتباط این عملکردها با برخی پیامدهای مادری، نوزادی و جنینی و نیز ارتباط عملکردهای سلامتی با دلبستگی مادری- جنینی پرداخته شد. روش نمونه گیری در فاز کمی از نوع تمام شماری بود که بر روی 316 زن باردار نوجوان واجد پرونده در مراکز سلامت شهر تهران (پایتخت ایران) انجام گرفت. برای تحلیل ارتباط بین متغیرهای فردی- اجتماعی و بارداری با وضعیت عملکردهای سلامتی از آزمون های همبستگی پیرسون، تی مستقل، آنالیز واریانس یک طرفه و مدل خطی عمومی استفاده شد. در فاز کیفی به تبیین ادراک زنان باردار نوجوان از جنبه ها و عوامل تعیین کننده عملکرد سلامتی از دیدگاه 15 نفر پرداخته شد. اطلاعات با استفاده از مصاحبه های عمیق انفرادی و یادداشت برداری و با استفاده از روش نمونه-گیری هدفمند جمع آوری گردید و تجزیه و تحلیل با استفاده از تحلیل محتوای قراردادی انجام گرفت. سپس بر اساس داده های بدست آمده در بخش کمی و کیفی مطالعه، مروری بر متون و نظرات پانل تخصصی، راهبردهای بهبوددهنده عملکردهای سلامتی تدوین شد. یافته ها: نتایج بخش کمی نشان داد میانگین (انحراف معیار) عملکرد سلامتی (08/9) 29/135 از دامنه نمره ی قابل کسب 170-34 بود. مشارکت کنندگان بیشترین میانگین نمره را در حیطه پرهیز از داروهای آسیب زا و مخدرها و کمترین میانگین نمره را در حیطه تناسب بین استراحت و فعالیت داشتند. ارتباط آماری معنی داری بین عملکردهای سلامتی در طول بارداری با برخی پیامدهای مادری همچون پره اکلامپسی، نوع زایمان، کم خونی و وزن گیری مادر وجود نداشت (05/0<p). نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که عملکردهای سلامتی با افسردگی دوران بارداری ارتباط آماری معنی دار و معکوس (294/0 r= - و 001/0 p<) و با دلبستگی مادری- جنینی ارتباط آماری معنی دار و مستقیم (367/0 r= و 001/0 p<) داشت. نتایج آزمون General Linear Model با تعدیل مشخصات فردی-اجتماعی نشان داد که با افزایش نمره عملکرد سلامتی، نمره افسردگی دوران بارداری به طور معناداری کاهش =B] 105/0- ؛ فاصله اطمینان 95%= 168/0- تا 042/0- ؛ 001/ 0 [p=و نمره دلبستگی مادر و جنین به طور معنی داری =B] 296/0 ؛ فاصله اطمینان 95%= 192/0 تا 4/0؛001/0 [p< افزایش می یابد. همچنین ارتباط آماری معنی داری بین عملکردهای سلامتی زن در بارداری با پیامدهای نوزادی و جنینی وجود نداشت (05/0<p). نتایج آزمون General Linear Model نشان داد که داشتن تحصیلات پایین تر، عدم سابقه سقط، عدم دریافت مشاوره قبل از بارداری، دیرتر شروع کردن مراقبت های دوران بارداری باعث کاهش نمره عملکرد سلامتی و دریافت حمایت عاطفی خیلی زیاد از همسر باعث افزایش نمره عملکرد سلامتی شد. تحلیل داده های کیفی منجر به شکل گیری 12 طبقه اصلی گردید که شامل ایجاد تعادل در الگوی استراحت / فعالیت، توجه و رعایت الگوی مناسب غذایی، حساسیت و مسئولیت پذیری به حفظ سلامت فردی، ایجاد الگوی مناسب تعاملات اجتماعی، گرایش مذهبی و معنوی، داشتن تفریحات فرحبخش و مورد علاقه، احساس بهبود سلامتی جسمی، نگرش مثبت به تاثیر تغذیه بر سلامت بارداری و زایمان، احساس بهبود سلامت روانی، مدیریت استرس، عوامل فردی و اجتماعی موثر بر عملکرد سلامتی، بازدارنده¬های عملکرد سلامتی بودند. نتایج فاز سوم منجر به ارائه 57 راهبرد براي بهبود عملکردهای سلامتی شد که راهبردهاي: 1- توانمندسازی کلیه کارکنان سلامت (اعم از پزشک، ماما و ....) جهت ارائه مناسب خدمات مورد نیاز زنان باردار نوجوان بر اساس آخرین شواهد علمی موجود، 2- مشارکت دادن همسر خانم باردار در مراقبت های دوران بارداری، 3- ایجاد امکانات (مالی، فضا، مربی توانمند و ....) لازم برای داشتن عملکردهای مناسب سلامتی از جمله ورزش و تغذیه مناسب، 4- مشاوره مناسب با همسران زنان باردار نوجوان و سایر اعضای تاثیرگذار خانواده در زمینه ارتقای عملکردهای سلامتی زنان باردار نوجوان و 5- بهره گیری مناسب از روش Peer education به روشهای مختلف حضوری و مجازی و تشویق افراد موفق جهت در اختیار قرار دادن تجربیات موفق خویش به سایر زنان نوجوان تحت نظر مشاورین مجرب، به ترتیب بالاترین نمرات را از نظر اولویت داشتند. نتیجه گیری: با توجه به ارتباط عملکردهای سلامتی با برخی پیامدهای مادری و مشخصات فردی- اجتماعی، پیشنهاد می گردد که راهبردهای تدوین شده در اختیار سیاستگذاران و برنامه یزان جهت طراحی برنامه هایی برای بهبود عملکرد های سلامتی زنان باردار نوجوان قرار گیرد. همچنین پیشنهاد می شود مراقبین سلامت، آموزش هایی را در زمینه راهکارهای بهبود دهنده عملکردهای سلامتی دریافت نمایند.