بررسی تأثیر احتمالی خشک شدن دریاچه ارومیه بر کیفیت منابع آب آشامیدنی زیرزمینی حاشیه شرقی دریاچه ارومیه
Abstract
هدف: مطالعه حاضر با هدف بررسی کیفیت آبهای آشامیدنی در حاشیه شرقی دریاچه ارومیه و روند تغییرات آن در طی سالهای 1396-1382 انجام گرفت. همچنین تاثیر احتمالی خشک شدن دریاچه ارومیه در طی زمان در افزایش املاح (بخصوص شوری) بر چاه های آب آشامیدنی وسایر چاه های آب موجود در منطقه انجام گرفت.
روش کار: برای دست یابی به اهداف تحقیق، 14 پارامتر فیزیکی- شیمیایی مربوط به 320 حلقه چاه آب زیرزمینی در طول 15 سال مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات مورد نیاز از شرکت آب وفاضلاب روستایی، سازمان آب منطقه ای آذربایجان شرقی و مرکز بهداشت استان آذربایجان شرقی جمع آوری شد. داده ها ابتدا در Excel و SPSSمرتب شده و سپس با استفاده از آزمون های آمارهای چند متغیره و تجزیه و تحلیل هیدروژئوشیمیایی مورد ارزیابی و آنالیز قرار گرفت؛ و در همین راستا از نرم فزارهای GIS و AqQA نیز استفاده به عمل آمد.
نتیجه و بحث: در بین چاه های آب آشامیدنی 5/61 درصد از چاه ها از نظر TDS در دسته مطلوب برای آشامیدن (کمتر از 500 میلی گرم درلیتر)، 1/33 درصد قابل قبول برای آشامیدن (1000-500 میلی گرم درلیتر)، 4/5 درصد مناسب برای آبیاری (3000-1000 میلی گرم درلیتر) قرار دارند. بیشترین روند افزایشی در مقادیر املاح چاه های آب آشامیدنی در منطقه به ترتیب مربوط به سولفات (27 درصد)، کل جامدات محلول (3/19 درصد)، کلسیم (4/15 درصد)، بی کربنات (13 درصد)، کلر –منیزیم- سدیم (3/12 درصد) و سپس پتاسیم (هشت درصد) می باشد. بیشترین نگرانی در مورد املاح و اثرات سلامتی ناشی از آن مربوط به شمال غربی دشت آذرشهر و شرق دشت شبستر است.
مطابق نتایج حاصل از آنالیز آماری چند متغییره، شش خوشه در منطقه بدست آمد. خوشه سه در شرایط تغذیه گرایی (Ca-HCO3)، خوشه یک (Ca –HCO3 –Cl-Mg) در حالت هوازدگی، چاه های خوشه چهار (Ca-Cl) در وضعیت نفوذ آب شور به چاه های آب شیرین، در اثر پمپاژ زیاد را نشان می دهد. ترکیب شیمیایی خوشه شش و دو Ca-Cl-SO4 بود که این نوع ترکیب شیمیایی آب زیرزمینی، به تأثیر فعالیت کشاورزی مربوط می شود. خوشه پنج نوع آب (Na-Cl) می‌تواند ناشی از خاک شور به جا مانده از عقب نشینی دریاچه و نفوذ آب دریاچه باشد. نقش دریاچه در تخریب کیفیت کلی آب در منطقه به خوشه های 4 که قسمت‌های شمال غربی آذرشهر، غرب عجب‌شیر و قسمت میانی دشت اسکو را شامل می شود و خوشه پنج که قسمت‌های شمال شرقی و شرق شبستر و غرب دشت اسکو و شمال غربی بناب در محدوده دشت نمکی را شامل می شود، محدود است. نقش دریاچه در تخریب کیفیت آب آشامیدنی محدود به خوشه چهار در شمال غربی آذرشهر است.
نتیجه گیری: دریاچه ارومیه در حوضه شرقی، به خودی خود درآلودگی منابع آب زیرزمینی دخیل نیست بلکه استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی در منطقه باعث مشارکت دادن غیر مستقیم دریاچه مخصوصا خاک های شور به جا مانده از عقب نشینی دریاچه در طول سالیان و همچنین آبهای شور موجود در زیر لایه های آب شیرین زیرزمینی مجاور دریاچه می شود و همین موارد در برخی از مناطق کیفیت آبهای آشامیدنی را نیز کاهش داده است.