تحلیل سیاست های کنترل و پیشگیری از بیماری دیابت نوع 2 و ارائه ی گزینه های سیاستی با تمرکز بر اصلاح رفتار بیمار در استان آذربایجان شرقی

Abstract

چکیده مقدمه: بیماری دیابت حداقل 10 درصد از کل هزینه های مراقبت های بهداشتی بسیاری از کشورهای جهان را به خود اختصاص داده است و شیوع و بار مالی آن در حال افزایش است. هدف: این مطالعه با هدف تحلیل سیاست های کنترل و پیشگیری از بیماری دیابت نوع 2 و ارائه ی گزینه های سیاستی مناسب در استان آذربایجان شرقی انجام شد. روش کار: مطالعه ی حاضر یک مطالعه از نوع تحلیل سیاست است که به صورت چندروشی انجام شده است. مطالعه ی مروری از نوع مروری بر سایر مطالعات مروری ، مطالعه ی کیفی از نوع مطالعات کیفی اکتشافی و مطالعه کمی نیز از نوع پیمایشی بود. در مطالعه ی کیفی از چارچوب مثلت تحلیل سیاست، مدل جریان های چندگانه ی کینگدان، مدل 7C و مدل های های تحلیل ذینفعان سازمان جهانی بهداشت و وارواسوزکي و بروغا و ماتریس مندلوو استفاده شد. مطالعه ی کمی نیز با استفاده از پرسشنامه ی فردی دیابت، پرسشنامه ی خودمراقبتی توبرت و گلاسگو، پرسشنامه ی رفتارهای جست وجو کننده ی سلامت و پرسشنامه ی انصراف از درمان انجام شد. در نهایت براساس یافته های این سه بخش گزینه های سیاستی استخراج شدند و این گزینه ها از طریق دلفی و با استفاده از چاچوب اولویت بندی گزینه های سیاستی CDC اولویت بندی شدند. یافته ها: براساس نتایج مطالعه ی مروری مداخلات مبتنی بر تعیین گرهای اجتماعی سلامت، اصلاح سبک زندگی ترکیبی و جامعه نگر در پیشگیری از بروز دیابت و کنترل گلیسمی موثر هستند. مداخلات مبتنی بر تکنولوژی های ارتباط از راه دور به عنوان مداخلات کمکی موثر هستند. نتایج مطالعه کیفی نشان داد که نظام سلامت ایران در پیشگیری و کنترل دیابت با چالش های زمینه ای، فرابخشی و درون بخشی متعددی مواجه است. همزمانی روند افزایشی شیوع دیابت و هزینه های ناشی از آن، توجه جامعه ی جهانی به کنترل دیابت و اجرای طرح تحول سلامت منجر به باز شدن پنجره ی فرصت و اجرای IraPEN شد. عدم تمرکز کافی بر جزییات برنامه ها و عدم تدوین اهداف عملیاتی برای واحدهای مختلف و عدم شفافیت در وظایف سازمان های مرتبط مهمترین مشکلات مربوط به محتوای سیاست ها هستند. در سطح اجرای سیاست ها نیز همکاری بین بخشی ضعیف، تحریم های سیاسی و اقتصادی، ضعف در زیرساختهای مربوط به سیستم اطلاعات سلامت، ناکارآمدی در اجرای نظام ارجاع و برنامه پزشک خانواده و ارتباط ضعیف واحدهای سیاستگذاری با واحدهای اجرایی از مهمترین مشکلات اجرای موثر برنامه ها هستند. بر اساس نتایج مطالعه ی کمی، 1/76% از بیماران حداقل مبتلا به یکی از عوارض دیابت بودند و 2/30% از بیماران حداقل یکبار سابقه ی بستری در یک سال گذشته به علت ابتلا به عوارض بیماری دیابت را داشتند. 3/58% از بیماران اظهار کردند که در هنگام بروز علائم بیماری با دور زدن نظام ارجاع، مستقیما به پزشک متخصص و فوق تخصص مراجعه می کنند. 1/47% از بیماران اظهار کردند که در سال گذشته سابقه انصراف از درمان داشته اند. اکثر بیماران (5/41%) فشار مالی ناشی از هزینه های درمان بیماری را علت اصلی انصراف از درمان ذکر کردند. دانش و مهارت تغذیه در بیماران پایین تر از متوسط بود (15/45 از 100). وضعیت خودمراقبتی در بیماران ضعیف بود (61/42 از 100). بیشترین موانع خودمراقبتی به ترتیب مربوط به موانع رعایت رژیم غذایی و ورزش بود. نزدیک به نیمی از افراد در مرحله پیش تفکر از مراحل تغییر برای کاهش وزن (1/48%) و تغییر رژیم غذایی (7/44%) قرار داشتند و فقط کم تر از یک سوم افراد در مرحله اقدام بودند. با افزایش دانش و مهارت تغذیه و افزایش مهارت تصمیم گیری در مورد رژیم غذایی و کاهش موانع خودمراقبتی افراد با احتمال بیشتری مراحل تغییر برای کاهش وزن و تغییر رژیم غذایی را پشت سر می گذارند. 1- ارتقا سطح آگاهی، دانش و سواد سلامتی بیماران، 2-ارتقا سطح آگاهی، دانش و سواد سلامتی جامعه، 3- آموزش انفرادی و گروهی بیماران و افراد در معرض خطر و 4- اصلاح کوریکولوم آموزشی رشته ی پزشکی یه ترتیب به عنوان چهار گزینه ی سیاستی اولویت دار مطرح شدند. نتیجه گیری: با توجه به نرخ بالای ابتلا به عوارض دیابت، نرخ بالای بستری در بیمارستان، سابقه ی بالای انصراف از درمان، سطح پایین دانش و مهارت تغذیه، وضعیت ضعیف خودمراقبتی و سطح پایین آمادگی برای کاهش وزن و تغییر رژیم غذایی می توان نتیجه گرفت که نظام سلامت ایران در کنترل و پیشگیری از بیماری دیابت عملکرد مناسبی نداشته است. به علت ماهیت چندعاملی و چندبعدی بیماری دیابت مشارکت ذینفعان متعددی برای موفقیت در کنترل این بیماری ضروری است و کنترل این بیماری از حوزه ی قدرت و اختیارات وزارت بهداشت به تنهایی خارج است. از طرفی اکثر ذینفعان قدرتمند که دارای منابع زیادی در کنترل بیماری هستند، مشارکت مناسبی در این حوزه ندارند. لذا تمرکز بر تقویت همکاریهای بین بخشی و رویکرد ارتقا دهنده ی سلامت و همچنین تدوین مداخلات مناسب برای اصلاح رفتار بیماران دیابتی ضروری است. کلمات کلیدی: دیابت نوع 2، تحلیل سیاست، رفتارهای جست و جو کننده سلامت، انصراف از درمان، اصلاح رفتار