طراحی برنامه پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های منتقله جنسی با ترویج کاربرد کاندوم در زنان تن‌فروش شهر تبریز با استفاده از رویکرد نقشه‌نگاری مداخله
Abstract
مقدمه: عفونت ایدز و دیگر بیماری‌های آمیزشی خطرات شغلی مهم کار جنسی هستند. جلوگیری از عفونت میان زنان تن‌فروش هم باعث ارتقای سلامت آنان و هم باعث کاهش انتقال HIV و بیماری‌های آمیزشی می‌شود. کار جنسی مخفیانه همراه با استفاده کم از خدمات پیشگیرانه و ارتقادهنده سلامت منجر به ابتلا به بیماری‌هایی مانند هپاتیت، بیماری‌های جنسی و به‌ویژه ایدز می‌شود. با توجه به گسترش ایدز و شروع موج سوم ایدز در کشور که افزایش انتقال از طریق جنسی را در پی دارد و با توجه به دخیل بودن زنان تن‌فروش در گسترش این بیماری و مطالعات محدود انجام‌گرفته در این حیطه به نظر می‌رسید طراحی یک برنامه مداخله‌ای پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی در زنان تن‌فروش ضروری باشد. لذا، هدف از این مطالعه، طرح‌ریزی یک برنامه ارتقا سلامت به‌منظور پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه جنسی در زنان تن‌فروش بود.
روش اجرا: روش نمونه‌گيري به روش سرشماری بود. تمامی زنان تن‌فروش دارای پرونده فعال در مراکز مشاوره زنان آسیب‌پذیر شهر تبریز (140 نفر) که نسبت به شرکت در مطالعه رضایت داشتند در این پژوهش شرکت داده شدند. داده‌‌ها بر اساس پرسش‌نامه‌‌های استاندارد و محقق ساخته مشتمل بر سازه‌‌های وضعیت سلامت روان، عوامل مستعدکننده (آگاهی، نگرش، خطر درک شده، هنجارهای درک شده، خودکارآمدی)، عوامل قادرکننده (مهارت استفاده از کاندوم، مذاکره استفاده از کاندوم، دسترسی به منابع و قابلیت استفاده از آن)، عوامل تقویت کننده (حمایت اجتماعی ادراک‌شده)، عوامل رفتاری و عوامل محیطی (محیط فیزیکی، محیط اجتماعی، محیط اقتصادی، محیط سیاسی)[جمع‌آوری شد. سپس نتایج داده‌‌ها با استفاده از نرم‌افزار v. 23 SPSS تجزیه‌وتحلیل شد.
روش اجرای مطالعه مداخله‌ای مقدماتی: برای انجام پیش‌آزمون، 30 نفر از زنان تن‌فروش شرکت‌کننده در مصاحبه‌‌های قبلی انتخاب و به دو گروه 15 نفره مداخله و شاهد تقسیم شدند. یک گروه از زنان جهت شرکت در برنامه آموزشی طی نامه کتبی یا تلفنی دعوت شدند و تأکید شد که در روزهای تعیین‌شده به مدت چند ساعت در محل اجرای برنامه حضور يابند و در هرروز مداخله در نظر گرفته‌شده برای آن‌ها به مدت تعیین‌شده در برنامه زمان‌بندی اجرا شد. یک ماه پس از پایان جلسات آموزشی برای هر دو گروه، پرسش‌نامه تکمیل‌شده و نتایج مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.از شاخص‌‌های میانگین و انحراف معیار، آزمون کولموگروف- اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن داده‌‌ها و آزمون‌های t-test جهت تعیین وضعیت متغیرهای دوحالتی استفاده شد. آزمون ضریب همبستگی پیرسون و یا اسپیرمن نیز جهت تعیین ارتباط بین متغیر‌ها استفاده شد. میزان معنی‌داری p کمتر از 05/0 در نظر گرفته شد. شد و از آنالیز مسیر مبتني بر رگرسیون نیز جهت ارائه یک الگوی متناسب جهت جمعیت موردمطالعه استفاده گردید.
یافته‌ها: از متغیرهای تأثیر‌گذار بر عوامل قادرکننده مهارت استفاده از کاندوم، موانع درک شده و خودکارآمدی و از متغیرهای تأثیر‌گذار بر حمایت اجتماعی مذاکره استفاده از کاندوم پیش‌بینی کننده قوی‌تری بودند. با توجه به نتایج پیش‌آزمون بین گروه مداخله و کنترل ازلحاظ آماری تفاوت معنی‌داری در میانگین نمره خطر درک شده بعد از مداخله وجود داشت و در بقیه میانگین‌ها تفاوت معنی‌داری بین نمره‌های گروه مداخله و کنترل وجود نداشت با توجه به نتایج آزمون تی زوجی ازلحاظ آماری کاهش معنی‌داری در نمره‌های حمایت اجتماعی درک شده از قبل از مداخله (میانگین=32، انحراف معیار= 136/11) تا حمایت اجتماعی درک شده بعد از مداخله (میانگین= 91/40 و انحراف معیار= 345/9) مشاهده شد. در بقیه موارد ازلحاظ آماری کاهش معنی‌داری مشاهده نشد.
نتیجه‌گیری: زنان تن‌فروش موردمطالعه دارای وضعیت سلامت نسبتاً پایینی بودند و تلاش‌های مداخله‌ای برای افزایش و ارتقاء وضعیت سلامت آنان مهم و ضروری به نظر می‌رسید. عوامل محیطی، هنجارهای درک شده، آگاهی و خطر درک شده به‌عنوان مهم‌ترین تعیین‌کننده رفتارهای جنسی سالم در زنان تن‌فروش از اهمیت زیادی برخوردار است. لذا تقویت آن از طریق بهبود بخشیدن به مذاکره بر سر استفاده از کاندوم و خودکارآمدی در این زنان و نیز افزایش سطح آگاهی و نگرش آن‌ها نسبت به استفاده مداوم از کاندوم و راه‌های پیشگیری از بیماری‌های مقاربتی راهگشا است. در ضمن باید برنامه مداخله تهیه‌شده بر روی حجم نمونه کافی اجرا شود و سپس برنامه مورد ارزشیابی قرار گیرد و اصلاحات لازم در برنامه صورت پذیرد.