طراحی و روان‌سنجی ابزار نیازهای خودمراقبتی نوجوانان نجات‌یافته از سرطان

Abstract

چکیده: مقدمه: در بیماری‌های مزمن دوره نوجوانی، معمولاً وظیفه مراقبت به تدریج از سیستم بهداشت و درمان به بیمار یا خانواده او منتقل می‌شود و دستیابی به این امر مستلزم بررسی و تأمین نیازهای مراقبت از خود بیمار می‌باشد. یکی از بیماری‌های مزمن و شایع نوجوانان که نیازمند بررسی و پیگیری دقیق نیازها جهت پیشگیری از عوارض می‌باشد، بیماری سرطان است. لذا هدف این مطالعه، بهره‌گیری از تجارب واقعی نوجوانان نجات‌یافته از سرطان به منظور تبیین مفهوم نیازهای خودمراقبتی می‌باشد تا بر اساس آن، ابزاری برای اندازه‌گیری این مفهوم یا پدیده طراحی و روان‌سنجی گردد. روش پژوهش: در مرحله نخست این پژوهش ترکیبی؛ طرح متوالی اکتشافی، ابتدا یک مطالعه کیفی به منظور تبیین مفهوم نیازهای خودمراقبتی نوجوانان نجات‌یافته از سرطان با رویکرد تحلیل محتوای قراردادی صورت گرفت. بدین منظور، مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته با 18 نفر از نوجوانان نجات‌یافته از سرطان، 4 نفر از والدین آن‌ها، 2 پرستار، یک پزشک، یک معلم و یک نفر از اعضای موسسه خیریه محک (جمعاً 27 نفر) به روش نمونه‌گیری هدفمند انجام شد. در مرحله بعد، عبارت‌های ابزار با استفاده از یافته‌های مرحله کیفی و مروری بر متون طراحی گردید. سپس روایی صوری، روایی محتوا (تعیین نسبت و شاخص روایی محتوا)، روایی سازه تحلیل عاملی اکتشافی (287 نفر)، روایی سازه واگرا (پرسشنامه کیفیت زندگی Kid-KINDL)، پایایی همسانی درونی و ثبات (20 نفر نوجوان نجات‌یافته از سرطان) با استفاده از نمونه گیری در دسترس مورد بررسی قرار گرفت. از نرم افزار MAXQDA 10 در بخش کیفی و نرم افزار SPSS 21 در بخش کمی جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. یافته‌ها: تحلیل داده‌ها در بخش کیفی منجر به شناسایی دو تم "نیازهای خودمراقبتی حفاظتی" و "نیازهای خودمراقبتی حمایتی" گردید. پس از تبیین مفهوم نیازهای خودمراقبتی نوجوانان نجات‌یافته از سرطان، پیش‌نویس ابزار با 64 عبارت در طیف لیکرت پنج‌درجه‌ای طراحی گردید که پس از تعیین روایی صوری و محتوایی کمی و کیفی ابزار، شاخص روایی محتوا برای عبارت ها و کل ابزار (87/0) محاسبه گردید و در نهایت مقیاس با 52 عبارت آماده تحلیل عامل شد. واریانس کل ابزار (42/72) در تحلیل عامل اکتشافی حاکی از وجود دو بعد بود که در قالب "خودمراقبتی حمایتی" با واریانس کل، 98/42 و "خودحفاظتی" با واریانس کل، 09/57 نام‌گذاری شد. 10 عبارت در طی تحلیل عامل و همسانی درونی مرحله دوم حذف شدند. روایی سازه واگرا با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون ارتباط معنی داری (001/0> P،18/0-=r) را نشان داد. ضریب آلفای کرونباخ مقیاس نهایی با 42 عبارت، 94/0 و برای ابعاد خودمراقبتی حمایتی و خودحفاظتی به ترتیب 94/0 و 76/0 محاسبه شد. ضریب همبستگی درون طبقه‌ای برای مقیاس 96/0 به دست آمد. نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه بخش کیفی نشان داد که نوجوانان نجات‌یافته از سرطان براساس شدت و میزان آسیب‌پذیری درک شده نیاز به حفاظت جسمی و روانی از خود را احساس می‌کنند، ولی در صورتی که آن ها قادر به برآورده کردن نیازهای خودمراقبتی حفاظتی نباشند نیاز به حمایت در انجام خودمراقبتی پیدا می‌کنند، که لازم است این حمایت را از طرف خانواده و اطرافیان نزدیک خود، ارائه دهندگان مراقبت سلامتی، نهادهای دولتی و غیردولتی دریافت کنند. نتایج بخش کمی نیز نشان داد که ابزار از نظر معیارهای روان سنجی (روایی و پایایی) اعتبار لازم را دارد و در نتیجه می‌تواند در آموزش، مدیریت و خدمات پرستاری مورد استفاده قرار گیرد.