ارزیابی اثرات زیست محیطی استحصال نمک از دریاچه ارومیه و وجود فلزات سنگین در رسوبات دریاچه

Abstract

مقدمه و اهمیت موضوع: دریاچه ارومیه دومین دریاچه بزرگ شور دنیا و بزرگترین دریاچه داخلی ایران است که از حیث زیبایی شناسی، اقتصادی، تفریحی، اکولوژیکی و مطالعات علمی دارای اهمیت بوده و از جمله مهم ترین ذخایر طبیعی جهان محسوب می شود. از آنجاییکه انجام هرگونه فعالیت اقتصادی بدون توجه به جنبه های زیست محیطی می تواند آسیب های جدی به محیط زیست وارد نماید؛ لذا ارزیابی اثرات زیست محیطی به عنوان روندی متداول و رسمی جهت شناسایی اثرات محتمل پروژه ها بر روی محیط زیست و انسان و در نظر گرفتن فاکتور حساسیت زیست محیطی بسیار ضروری می باشد. روند خشک شدن دریاچه ارومیه در شمالغرب ایران طی سالیان اخیر باعث شده است که استخراج نمک از بخش های مختلف رسوبات کف دریاچه به شدت افزایش یابد. مطالعه حاضر با هدف اصلی ارزیابی اثرات زیست محیطی برداشت نمک از رسوبات دریاچه و بررسی مقادیر فلزات سنگین در رسوبات شور و نمکی آن انجام شد. مواد و روش کار: در این مطالعه پیامدهای زیست محیطی فعالیت های گسترده استحصال نمک از دریاچه ارومیه با استفاده از روش ماتریس فولچی اصلاح شده مورد ارزیابی قرار گرفت. وضعیت فعلی و شرایط موجود محل از طریق بازدیدها و مشاهدات میدانی مورد بررسی قرار گرفت. پس از جمع آوری اطلاعات و شناسایی فاکتورهای اثرگذار پروژه، یک ماتریس 12×14از ارتباط هریک از فاکتورهای اثرگذار و مولفه های زیست محیطی حاصل شد. در نهایت بزرگی تغییرات ناشی از هریک از فعالیت های پروژه تعیین و نمره دهی شده و مجموع نمرات وزن دهی شده محاسبه گردید. جهت آگاهی اجمالی از میزان فلزات سنگین موجود در بستر نمکی دریاچه، ده ایستگاه تعیین و نمونه برداری از رسوبات انجام شد. همچنین وضعیت کیفی شورابه دریاچه نیز در تعداد محدودی نمونه آب برداشت شده از قسمت های میانی دریاچه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج و بحث: بر اساس ارزیابی انجام شده، عمده پیامدهای منفی برداشت نمک از دریاچه برروی سه مؤلفه "کاربری اراضی"، " توپوگرافی بستر دریاچه" و " هیدرولوژی و کیفیت آب دریاچه" می باشد. سایر پیامدهای زیست محیطی شامل تاثیر بر روی اکولوژی منطقه، کیفیت هوا و آلودگی صوتی و سلامت انسان می باشند. براساس نتایج آنالیز نمونه های رسوبات سطحی و نمکی، غلظت فلزات سنگین آرسنیک، کادمیم، کروم، جیوه، سرب، نیکل و روی به ترتیب 8/8±9/15، 047/0±05/0، 2/8±15، 3/0±54/0، 28/6±9/11، 56 /9±4/15 و 66/13±3/22 (mg/kg) می باشد. همچنین انتشار و پراکندگی ذرات نمک از بستر و توده های نمک ممکن است سلامت ساکنین را به مخاطره بیندازد. نتیجه گیری: در شرایط موجود و باتوجه به اثرات زیست محیطی نامطلوب، برداشت نمک از دریاچه ارومیه بدون ملاحظات مهندسی و زیست محیطی به هیچ وجه قابل توصیه نمی باشد. ضمناً طراحی برنامه مدیریت زیست محیطی پیش از هرگونه فعالیت استحصال نمک در منطقه ضروری می باشد.