أثیر برنامه مداخله رفتاری چندوجهی بر ارتقاء کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2ساکن شهر خوی

Abstract

مقدمه: بیماری دیابت بویژه دیابت نوع 2 یکی از عمده ترین مشکلات حوزه سلامت می باشد و در حال حاضر 425 میلیون نفر در دنیا به دیابت مبتلا هستند. عواقب جبران ناپذیر دیابت، هشداری برای نظام های ارائه خدمات سلامت در دنیاست تا با تشخیص به موقع، درمان و مراقبت از افراد مبتلا به دیابت از بروز عوارض این بیماری پیشگیری کنند. از عمده ترین دلایل بروز بیماری ها، عوارض و مرگ و میر ناشی از آنها و هم‌چنین کاهش سطح کیفیت زندگی؛ نبود انگیزه لازم برای تبعیت از درمان یا تغییر رفتارهای پرخطر و تنظیم و مدیریت رفتارهای فردی در بیماران می باشد. تنظیم مستقل راهی برای ایجاد تغییر در رفتارهای پرخطر، کسب رفتارهای سالم و حفظ طولانی مدت این رفتارها می باشد. نظامهای ارائه خدمات سلامت نیز بایستی از استقلال بیمار در مراقبت از خود حمایت کنند و به افزایش شایستگی درک شده در بیماران کمک کنند. این نهادها نقش مهمی در پاسخگویی به مشکل رو به رشد دیابت و عوارض آن و بهبود نتایج بالینی برعهده دارند. شایستگی درک شده دستیابی به اهداف خودمدیریتی در دیابت را تسهیل می کند و در محیطی قابل دست‌یابی است که نیازهای روانشناختی پایه بیمار مورد حمایت قرار گیرد؛ بنابراین برای ایجاد محیط حمایتگر، کمک به تنظیم مستقل رفتارها و ارتقاء سطح شایستگی درک شده افراد در کنترل بیماری، نیاز به مداخلات چندجانبه و موثر وجود دارد تا بتوان با ایجاد تغییر در رفتار بیماران، به کاهش میزان بروز عوارض و ارتقاء سطح کیفیت زندگی در آنان کمک کرد. مداخلات چندوجهی از مهمترین شیوه های تغییر رفتار در بیماران مبتلا به بیماری های مزمن از جمله دیابت نوع 2 می باشند و به دلیل هدف قرار دادن چند مانع مختلف در برابر انجام یک رفتار سالم، نسبت به مداخلات تک وجهی موثرترند. بویژه اگر این مداخلات بر پایه مفاهیم یک تئوری برنامه ریزی شوند؛ موثرتر خواهند بود. لذا این مطالعه با هدف بررسی تاثیر مداخله رفتاری چندوجهی بر ابعاد شناختی اجتماعی، سطح خودتنظیمی، پیروی از درمان، درک از میزان حمایت‌گر بودن جوخدمات سلامت، شایستگی درک شده و نهایتا بر ارتقاء کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 انجام شده است.

مواد و روش کار: این کارآزمایی شاهددار تصادفی شده، یک طرح مقایسه ای موازی ترتیبی همزمان است که بر روی 88 نفر از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 تحت پوشش کلنیک دیابت بیمارستان شهیدمدنی خوی که به صورت تصادفی انتخاب و باز به شیوه تصادفی و به تعداد 44 نفر به هر گروه تخصیص داده شده بودند؛ اجرا شد. قبل از شروع مداخله ابزارهای مورد استفاده در مطالعه شامل شایستگی درک شده (PCSD)، خودتنظیمی در درمان (TSRQ)، جو مراقبت بهداشتی (HCCQ)، پیروی از درمان 8 سئوالی موریسکی (MMSQ-8)، پرسشنامه چندبعدی دیابت (MDQ) و نسخه ایرانی پرسشنامه کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت (IDQOL-BCI) از نظر روایی و پایایی بررسی شدند و 5 پرسشنامه PCSD، HCCQ، TSRQ، MDQ،MMSQ-8 پس از ترجمه/ بازترجمه بر اساس روش استاندارد، از نظر روایی ساختاری نیز بررسی شدند. مطالعه به مدت 6 ماه و در 3 نقطه زمانی، در طول سال 97 اجرا شد. مداخله آموزشی رفتاری بر اساس نیاز آموزشی مشخص شده پس از تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از مرحله پیش آزمون مطالعه صورت گرفت. محتوایی آموزشی با استفاده از دستورالعمل کشوری مراقبت از دیابت نوع 2، بر اساس سازه های تئوری شناختی اجتماعی و با کمک گرفتن ازابعاد تئوری خودتعیین گری و همچنین موضوعات مطرح در ابزارها تهیه شد. مداخله طی 4 جلسه و در یک دوره زمانی 4-3 هفته ای، برای بیماران گروه مداخله، خانواده های آنان و پرستاران کلنیک دیابت اجرا شد. قابلیت اجرایی مطالعه نیز در ابتدا، در طول انجام مطالعه و همچنین در پایان مطالعه، بر اساس چک لیست "اهداف و سئوالات راهنما برای قابلیت اجرائی مطالعه" بررسی شد. داده های پایه، پیامدهای اولیه و پیامدهای ثانویه بدست آمده در زمان های قبل از مداخله و 2 و 6 ماه بعد از مداخله با استفاده از آزمون های آماری توصیفی و آزمون اندازه های تکراری در نرم افزار SPSS نسخه 22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پس از پایان مطالعه، بیماران گروه کنترل نیز تحت مداخله آموزشی-رفتاری قرار گرفتند.

نتایج: بررسی نتایج مداخله نشان داد که طبق مدل خطی عمومی برای اندازه های تکراری، اثر زمان، اثر گروه و اثر متقابل زمان با گروه برای اکثر متغیرها معنی دار بود (05/0p< ) و 2 ماه بعد از مداخله میزان پیروی از درمان، خودتنظیمی مستقل، درک از میزان حمایتگر بودن محیط ارائه خدمات سلامت، میزان صلاحیت درک شده و ابعاد مختلف پرسشنامه چند بعدی دیابت بطور معنی داری افزایش پیدا کرد. در نقطه زمانی سوم (6 ماه بعد از مداخله)، با وجود تفاوت معنی دار با زمان قبل از مداخله، میزان متغیرهای مختلف نسبت به ماه دوم کاهش پیدا کرده بود. میزان HbA1C وکیفیت زندگی 6 ماه بعد از مداخله بطور معنی داری افزایش یافت (05/0p< ). چک لیست "اهداف و سئوالات راهنما برای قابلیت اجرائی مطالعه" قابلیت اجرایی مطالعه را از نظر مناسب بودن افراد نمونه، روش های جمع آوری وتحلیل داده‌ها، مناسب بودن روش‌های مداخله ومطالعه، توانایی تیم پژوهشی در مدیریت منابع، مطالعه و مداخله واکنش مشارکت کنندگان به مطالعه تایید کرد. همچنین نتایج بررسی روانسنجی ابزارهای مطالعه روا بودن این ابزارها را هم ازنظر محتوایی و هم ازنظر سازه ای تایید می کند.

بحث: هدف این مطالعه بررسی قابلیت اجرایی و اثربخشی مداخلات چندوجهی بر نتایج مراقبت از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 و الگوهای رفتاری آنان در نظام ارائه خدمات سلامت کشور بود. بر اساس یافته های به‌دست آمده از این مطالعه، مداخله های چندوجهی از جمله مداخله رفتاری چندوجهی جهت ارتقاء کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می تواند به بهبود الگوهای خودمراقبتی و تبعیت ازرژیم درمانی و نیز شاخص بیوشیمیایی کنترل قند خون HbA1C (%7) در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 منجر شده و هم‌چنین بر اساس نتایج به دست آمده از این مطالعه، مداخله های قابل اجرای آموزشی در ابعاد فردی ، محیطی و رفتاری و بر روی گروه‌های مختلف جمعیتی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می تواند به بهبود شاخص‌های خودتنظیمی وکیفیت زندگی بیماران کمک نماید.