تبیین موانع و چالشهای مشارکت داوطلبان بهداشتی در برنامه های آموزش سلامت و تعیین اثربخشی برنامه پیشنهادی: یک مطالعه ترکیبی
Abstract
مقدمه
برنامه داوطلبان سلامت از سال 1372 در سیستم بهداشتی کشور اجرا می شود. علیرغم نقش تاثیرگذاری که داوطلبان سلامت بر شاخص های بهداشتی داشته اند، متاسفانه در سال های اخیر شاهد قطع ارتباط آنان با مراکز بهداشت بوده ایم. لذا این مطالعه به منظور یافتن موانع و تعیین و اجرای راهکارهایی جهت افزایش مشارکت و اثربخشی فعالیت های داوطلبان سلامت در برنامه های آموزش سلامت در سال1396 در شهرستان تبریز انجام گرفت.
روش کار
این پژوهش با استفاده از روش ترکیبی اکتشافی در سه گام انجام شد. در گام اول با استفاده از روش مصاحبه نیمه ساختار یافته موانع مشارکت داوطلبان سلامت مشخص گردید. در گام دوم با استفاده از نظرات مسئولان داوطلبان و پژوهشگران مرتبط با موضوع و با بهره گیری از روش دلفی راهکارهای غلبه بر موانع تبیین شده شناسایی شدند، در گام سوم با استفاده از مرور متون راهکارها استخراج و با بهره گیری از نشست تخصصی، پروتکل اجرایی تهیه گردید. در نهایت راهکارهایی که قابلیت اجرایی داشتند، به مرحله اجرا گذاشته شدند. به منظور سنجش میزان اثربخشی مداخلات ، از پنج شاخص شامل میزان رضایت کارکنان از فعالیت های داوطلبان، میزان رضایت داوطلبان از فعالیت های خود، میزان آگاهی و رفتاری مردم مرتبط با فعالیت های اجرا شده توسط داوطلبان بهداشتی، و میزان مشارکت فعال داوطلبان سلامت استفاده شد.
یافته ها
در گام اول مطالعه موانع به دست آمده در چهار تم شامل مقبولیت ناکافی داوطلبان، هنجارهای اجتماعی بازدارنده، مشکلات سازمانی و توانمندی ناکافی داوطلبان طبقه بندی شدند. در گام دوم که با استفاده از دلفی انجام شد، از بین 133 راهکار پیشنهاد شده، در خصوص 100 راهکار بین متخصصان اجماع حاصل شد. در گام سوم 31 مقاله برای بررسی جامع و استخراج داده ها انتخاب شدند. بر اساس نشست تخصصی با مسئولان مرکز بهداشتی از مجموع راهکارهای پیشنهاد شده امکان پذیری دوازده راهکار مشخص گردیدند که در گام نهایی اجرا شدند. این راهکار ها عبارت بودند از: پرداخت مشوق ها به کارکنان بهداشتی فعال، استفاده از تشویق و مهارتهای انگیزشی مثل تشویق های کلامی یا اهداء جوایز و امتیاز دهی و رتبه بندی داوطلبان، تفکیک و طبقه بندی رابطین بر اساس سطح سواد و ارائه آموزش بر اساس پتانسیل سطح سواد آنان، به روز کردن مطالب آموزشی جهت داوطلبان سلامت، استفاده از رابطین فعال و توانمند در امر آموزش برای افراد تازه وارد، حذف رابطین مسئولیت گریز، اطلاع رسانی از طریق رسانه ها و فضاهای مجازی در جهت جلب مشارکت مردم، تمرین کارهای تیمی در آموزش رابطین، بومی کردن آموزش ها و کاربرد مطالب به زبان ساده و نزدیک به فرهنگ مردم منطقه، درگیر کردن کادر در برنامه آموزشی رابطین، استفاده از پوستر و پلاکاردهای آموزشی در خصوص برنامه داوطلبان سلامت و توانمندی آنان در مراکز بهداشتی و اطلاع رسانی به کارکنان بهداشتی و مردم منطقه در خصوص اهمیت داوطلبان سلامت در جامعه با توزیع بروشور، قرار دادن مواد آموزشی در اختیار رابطین در خصوص موضوعات مهم بهداشتی، برگزاری کلاس های آموزشی به صورت مدون توسط مراقبین سلامت در رابطه با سبک زندگی.
آنالیزها نشان دادند که برنامه های انجام شده بر روی شاخص های تعیین شده از قبیل میزان رضایت کارکنان از فعالیت های داوطلبان، میزان رضایت داوطلبان از فعالیت های خود، میزان آگاهی و رفتاری مردم مرتبط با فعالیت های اجرا شده توسط داوطلبان بهداشتی دارای اثربخشی مناسب بوده است.
نتیجه گیری
به منظور ارتقاء مشارکت فعال داوطلبان سلامت در یک منطقه بایستی از مداخلات طراحی شده ی مبتنی بر مشکلات داوطلبان آن منطقه استفاده نمود. به نظر می رسد که برای ارتقای مشارکت داوطلبان سلامت در کنار ارائه مشوق به آنان بایستی تعاملات سیستم بهداشتی، مردم و داوطلبان سلامتی بیشتر شود.