طراحی و اجرای برنامه جلب حمایت همه جانبه در شهر تبریز جهت بهینه سازی طرح تفکیک پسماندهای خانگی در مبداء
Abstract
زمینه و هدف: رشد روزافزون جمعیت و توسعه اقتصادی به ویژه در کشورهای در حال توسعه باعث به وجود آمدن مشکلات متعددی در محل سکونت انسان ها به ویژه شهرها شده است. تولید پسماندها، یکی از مشکلات به وجود آمده است که استفاده از مدیریت و روش های مناسب در دفع آن می تواند باعث کاهش مشکل یاد شده، گردد. جداسازی پسماندها در مبداء و بازیافت می تواند مناسب ترین و باصرفه ترین روش در دفع پسماندها باشد. با این وجود، در کشورهای در حال توسعه مثل ایران، اجرای این روش با موفقیت چندانی همراه نبوده است. لذا این مطالعه با هدف شناسایی موانع و مشکلات جداسازی پسماندهای جامد شهری، تدوین استراتژی ها و استفاده از جلب حمایت همه جانبه برای ایجاد، تغییر یا تقویت سیاست ها در سازمان مدیریت پسماند شهر تبریز صورت گرفت.
روش بررسی: مطالعه حاضر یک مطالعه Multi-method بود که در 4 مرحله زیر اجرا گردید: مرحله اول) بررسی تطبیقی سیاست ها و قوانین: برای بررسی تطبیقی سیاست ها و قوانین، از مروری بر متون استفاده شد. همچنین برای بدست آوردن سیاست های جداسازی پسماندها در شهر تبریز، اسناد محلی مورد بررسی قرار گرفت؛ مرحله دوم) انجام مطالعه کیفی (آنالیز محتوا): در این مرحله 13 نفر از شهروندان و 14 نفر از متخصصان و افراد کلیدی سازمان مدیریت پسماند شرکت داشتند. روش نمونه گیری هدفمند با حداکثر تنوع برای انتخاب شرکت کنندگان استفاده گردید. برای جمع آوری داده ها از روش مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق استفاده شد. برای تحلیل داده های کیفی از تحلیل محتواي قراردادی و نرم افزار MAXQDA نسخه 10 استفاده شد؛ مرحله سوم) تدوین استراتژی ها: برای تدوین استراتژی ها از تکنیک گروه اسمی استفاده شد. در این مرحله 7 نفر از متخصصان حوزه سلامت و محیط زیست شرکت داشتند که در یک جلسه حضوری و دو جلسه غیرحضوری انجام شد؛ مرحله چهارم) انجام مداخله: مداخله با استفاده از استراتژی جلب حمایت همه جانبه و با هدف ایجاد، تغییر یا تقویت سیاست ها جهت بهینه سازی طرح تفکیک پسماندها در مبداء بود. برای طراحی اجرای برنامه جلب حمایت همه جانبه از راهنما و ابزار جلب حمایت همه جانبه Sprechmannو Pelton استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج این مطالعه نشان داد در سازمان مدیریت پسماند شهر تبریز، قوانین مکتوب پیش‌بینی‌شده ای برای اجرای مطلوب برنامه جداسازی پسماندها در مبداء وجود ندارد. مشکل ضعف در سیاستگذاری برنامه جداسازی پسماندها به عنوان یکی از مشکلات اصلی در مطالعه کیفی استخراج شده است. سایر موانع نیز عبارت بودند از: مشکلات در سیستم جمع آوری پسماندها، عدم اطلاع رسانی و آموزش ناکافی شهروندان، نبود سیستم مدیریت یکپارچه شهری برای برنامه جداسازی پسماندها در مبداء، مشارکت اجتماعی پائین شهروندان، زباله دزدی، منابع نامتوازن، عملکرد ضعیف بخش خصوصی و انتظار شهروندان برای دریافت مشوق. براساس دیدگاه متخصصان شرکت‌کننده در این مطالعه، نبود سیستم مدیریت یکپارچه شهری برای برنامه جداسازی پسماندها در مبداء و ضعف سیاستگذاری در برنامه جداسازی پسماندها در مبداء به ترتیب مهمترین موانع بودند. برای بهبود برنامه جداسازی پسماندها در مبداء، برنامه مداخله ای به صورت جلب حمایت همه جانبه جهت ایجاد سیاست ها اجرا گردید. برنامه جلب حمایت همه جانبه در سازمان مدیریت پسماند منجر به تصویب سیاستهای جدید حمایتی از برنامه جداسازی پسماندها در مبداء گردید.
نتیجه گیری: براساس یافته های مطالعه، مشکلات متعدد زیرساختی و اجتماعی در اجرای برنامه جداسازی پسماندها در مبداء وجود دارد. توجه به این مشکلات به ویژه در بعد سیاستگذاری مناسب برنامه، می تواند باعث کاهش مشکلات شود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که قوانین و سیاست های مکتوب سازمانی برای اجرای برنامه جداسازی پسماندها در مبداء در سازمان مدیریت پسماند وجود ندارد. نبود سیاست های مناسب می تواند یکی از موانع مهم در افزایش کارایی برنامه تفکیک از مبداء پسماندها باشد. در این مطالعه استفاده از برنامه جلب حمایت همه جانبه نشان داد که این استراتژی می تواند نقش مهمی در اثرگذاری بر روی ایجاد سیاست های جدید داشته باشد.