ارائه یک مدل ارزیابی ریسک کمی برای حوادث آتش سوزی و انفجار مخازن سقف شناور نفتی

Abstract

زمینه و هدف: در صنایع نفتی، جهت ذخیره سازی مواد شیمیایی نظیر سوخت های هیدروکربنی خطرناک و قابل اشتعال از مخازن ذخیره سازی استفاده می شود. امروزه به دلایل زیادی چون حوادث طبیعی، خطاهای عملیاتی و ... حوادث حریق و انفجار در این مخازن به صورت شایع رخ داده و تهدیدی جدی برای زندگی افراد و اموال و محیط زیست به شمار می رود. هدف از این مطالعه ارائه یک مدل ارزیابی ریسک کمی برای حوادث آتش سوزی و انفجار مخازن سقف شناور نفتی بود. مواد و روش کار: در ابتدا مطالب مرتبط با حریق و انفجار مخازن نفتی جهت طراحی چک لیست اولیه گردآوری شدند. سپس جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه دلایل و نحوه ایجاد حادثه حریق و انفجار و روایی محتوایی چک لیست از پالایشگاه نفت تبریز و شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی تبریز (انبار نفت تبریز) بازدید به عمل آمد. سپس هر کدام از عوامل نهایی شده با کمک روش فرآیند تجزیه و تحلیل شبکه‌ای (ANP) و با کمک نرم افزار Super Decisions وزن دهی و اولویت بندی شدند. در نهایت، برای سنجش قابلیت اطمینان چک لیست از آزمون آلفای کرونباخ، برای کافی بودن حجم نمونه از شاخص KMO، برای شناسایی ساختار عاملی و بررسی بارهای عاملی از آزمون EFA و برای اطمینان از انتخاب مناسب و برازش مدل نهایی از آزمون CFA استفاده شد. همچنین در نهایت جهت اصلاح مدل نهایی از آزمون رگرسیون و کوواریانس استفاده گردید.

نتایج: در ابتدا در نتیجه بررسی های کتابخانه ای، 89 مورد از علل موثر بر حریق و انفجار مخازن نفتی گرد آوری شدند. سپس در نتیجه روایی محتوایی، 7 مورد از عوامل حذف شده و در نهایت82 علل باقی مانده در قالب 11 معیار اصلی و 71 زیر معیار دسته بندی شدند. پس از وزن دهی ریسک فاکتورها، اولویت بندی عوامل موثر در حریق و انفجار مخازن به ترتیب حوادث طبیعی، الکتریسیته ساکن، خطای عملیاتی، سیستم اطفاء حریق معیوب، خطای تعمیر و نگهداری، نشتی از خطوط پاره، خرابی تجهیزات، نزدیک نمودن شعله به مواد سوختنی، شکاف/پارگی مخزن، واکنش های فرار و مهار نشدنی و خرابکاری و تخریب به دست آمدند. در بررسی پایایی همسانی درونی نیز پایایی درونی تمامی گروه ها (α> 0.6) مورد تایید قرار گرفت. بر اساس نتایج آزمون EFA، داده ها به یازده طبقه تقسیم شدند، در گام بعدی، نتایج CFA، مدل یازده فاکتوری به دست آمده از EFA را بر اساس شاخص های برازش X2/DF=1.62) , (CFI =0.571, TLI=0.578, RMSEA=0.048 تایید کرد. همچنین، با توجه به نتایج به دست آمده از آزمون های بارهای عاملی اختصاصی و رگرسیون دو زیر معیار "ابزارها و موتورهای ضد انفجار" و "عدم هماهنگی با تجهیزات آتش نشانی شهری" حذف شدند. در نهایت پس از اصلاح و تایید مدل نهایی، 80 علل باقیمانده در قالب 11 معیار اصلی و 69 زیر معیار طبقه بندی شدند. نتیجه گیری: بر اساس مطالعه حاضر مهم ترین ریسک فاکتورهای موثر در حریق و انفجار مخازن گردآوری و اولویت بندی شده و در نهایت در قالب مدل و چک لیستی ارائه شدند. چک لیستاعتباربخشی شده در اکثر صنایع فرایندی دارای مخازن سقف شناور خارجی از جمله پالایشگاه های نفت و گاز قابلیت استفاده را دارد و می تواند در جهت شناسایی و ارزیابی ریسک فاکتورهای موثر در حریق و انفجار و یا اولویت بندی اقدامات کنترلی در جهت پیشگیری و کاهش حوادث حریق به کار برود.