شناسایی کمی و کیفی و نحوه مدیریت باتری‌های مستعمل و ارائه راهکار مدیریتی مبتنی بر اصول بهداشتی و زیست محیطی جهت دفع آن‌ها
Abstract
مقدمه: با توجه به نفوذ به خاک و منابع آب زیرزمینی، باتری‌های مصرف شده و محتوای فلزات سنگین آن‌ها دو موضوع عمده زیست محیطی در سراسر جهان است. هدف از انجام این مطالعه شناسایی کمی و کیفی و نحوه مدیریت باتری‌های مستعمل (خانگی، خودرو و صنعتی) و ارائه راهکار مدیریتی مبتنی بر اصول بهداشتی و زیست محیطی جهت دفع آن‌ها می‌باشد.
مواد و روش‌ها: در ابتدا با استفاده از داده‌های تولید، واردات و صادرات مربوط به باتری‌ها، کل باتری‌های موجود در ایران برای سال‌های ۱۳۹۴-۱۳۸۸ مشخص و بر اساس عمر مفید باتری‌ها (۲ سال) و به کمک روش آماری شبکه‌های عصبی مصنوعی با روش Multilayer Perceptron میزان زائدات تولیدی برای سال‌های ۱۴۰۶-۱۳۹0 برآورد گردید. برای اندازه‌گیری فلزات سنگین موجود در باتری‌ها، ۱۵ نوع پرمصرف از میان باتری‌های مستعمل موجود در مکان دفن پسماند شهر تبریز جمع‌آوری و با استفاده از روش B۳۰۵۰ هضم و فلزات سنگین موجود در آن‌ها با استفاده از دستگاه پلاسمای جفت شده القایی ICP-OES اندازه‌گیری شد. وضعیت موجود جمع‌آوری و دفع نهایی در شهر تبریز و اردبیل (به نمونه از بین شهرهای کشور) با استفاده از چک لیست، مشاهده، بازدیدهای میدانی و مصاحبه مورد بررسی قرار گرفت. جهت برآورد مقادیر کمی باتری‌های مستعمل در مکان دفن پسماند شهر تبریز، باتری‌های مستعمل ورودی به مکان دفن پسماند شهر تبریز به مدت یک ماه، تفکیک و توزین شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ در ایران سالانه حدود ۱۳۱٬۷۳9 تا 273,342 تن باتری مستعمل تولید شده است و سرانه تولید باتری مستعمل نیز از ۷۵/۱ تا ۴۱/۳ کیلوگرم به ازای هر نفر افزایش یافته است. جیوه در همه باتری‌ها کمتر از حد تشخیص بود. مقادیر کادمیوم (به جز در باتری نیکل کادمیوم قابل شارژ) و سرب در همه باتری‌ها کمتر از حد مجاز اعلام شده توسط اتحادیه اروپا بود. محتوای فلزات سنگین در باتری قابل شارژ بسیار بالاتر از باتری‌های دیگر بود. در حال حاضر برنامه‌ای برای جمع‌آوری و بازیافت باتری‌های خانگی وجود ندارد اما باتری‌های اتومبیل و باتری‌های صنعتی توسط فروشندگان یا تولیدکنندگان برای بازیافت پس گرفته می‌شوند. وزن کل باتری‌های جدا شده در کارخانه بازیافت درصد بسیار کمی از کل پسماند ورودی را تشکیل می‌داد (% 00028/0). 5/ 75 درصد و 5/24 درصد از تمام باتری‌های تفکیک شده در محل دفن زباله به ترتیب باتری‌های استوانه‌ای (قلمی و نیم قلمی) و باتری‌های مستطیلی (موبایل و بی‌سیم) بودند. باتری اتومبیل در مکان دفن یافت نشد.
نتیجه‌گیری: در حال حاضر جمع‌آوری و دفع باتری‌های خانگی مستعمل توسط شهرداری‌ها به همراه پسماند شهری انجام می‌گیرد که باعث نگرانی‌های جدی بهداشتی و زیست محیطی می‌گردد. بر اساس نتایج این مطالعه و شرایط موجود و همچنین با توجه به سلسله مراتب مدیریت پسماند ابتدا باید تولید باتری‌های مستعمل از طریق اقدامات مدیریتی و فنی کاهش یابد سپس بودجه لازم باید تأمین شود تا از طریق تجهیزات و تأسیسات مناسب نسبت به جمع‌آوری و بازیافت باتری‌های مستعمل به نحو اصولی و بهداشتی اقدام گردد. علاوه بر این با تصویب قوانین و نظارت از ورود باتری‌های مستعمل به مکان‌های دفن جلوگیری شود و سیستم مدیریتی مسئولیت گسترده تولیدکننده (Extended Producer Responsibility) برای مدیریت آن‌ها به کار گرفته شود.