برآورد میزان شیوع استفاده از مواد اعتیاد آور در ایران به روش فرا تحلیل و شناسایی عوامل زمینه ای موثر بر آن در بین دانش آموختگان شهر تبریز

Abstract

مقدمه و هدف: اعتياد يكي از بحرانهای ٤گانه قرن ۳٥است که حيات بشری را در ابعاد اجتماعي، اقتصادی، فرهنگي و سياسي در عرصه جهاني مورد تهديد و چالش جدی قرار مي دهد. در حال حاضر در کشور ما مصرف مواد مخدر افزايش داشته و زمينه های بروز آسيب های اجتماعي متعددی را فراهم نموده است. هدف اوليه از اين پژوهش شناسايي مطالعات انجام شده بر روی تعيين ميزان شيوع اعتياد در زيرگروههای مختلف جمعيتي و برآورد ميزان شيوع اعتياد در ايران از طريق تجميع داده های موجود مي باشد. با توجه به افزايش مصرف مواد اعتيادآور در بين افراد تحصيل کرده در سالهای اخير و نقش نيروهای تحصيل کرده در سازندگي و اداره هر جامعه و با توجه به کمبود تحقيقات وسيع در اين زمينه ، پژوهش حاضر همچنين به دنبال شناسايي عوامل زمينه ای مربوط به گرايش دانش آموختگان نسبت به سوء مصرف مواد اعتيادآور مي باشد تا با قراردادن اين يافته ها در اختيار سياست گذاران و برنامه ريزان نسبت به انجام اقدامات پيشگيرانه در خصوص مسأله اعتياد تمهيدات لازم را اتخاذ نمايند. روش كار: اين مطالعه دارای سه بخش مي باشد. دربخش اول، مطالعات انجام يافته در مورد ميزان شيوع اعتياد در زيرگروههای مختلف جمعيتي در ايران شناسايي و بر اساس روش متا آناليز (فراتحليل ) برآوردی از ميزان شيوع واقعي محاسبه گرديد. در بخش دوم منابع علمي موجود جهت شناسايي عوامل زمينه ای اعتياد مورد واکاوی قرار گرفت. در بخش سوم در قالب يك مطالعه مقطعي، تأثير عوامل زمينه ای شناسايي شده در بروز رفتار سوء استفاده از مواد اعتيادآور در دانش آموختگان تبريز که قبلا" با مشكل سوء استفاده از مواد اعتيادآور مواجه بوده اند با استفاده از يك نمونه در دسترس، بررسي شده و بر2 اساس يافته های به دست آمده از بخش سوم، وزن دهي تاثير هر يك از عوامل زمينه ای در بروز رفتار سوء استفاده از مواد اعتيادآور، انجام گرفت. نتايج: در بخش اول به دليل ناهمگني موجود در متدولوژی های بكار رفته، تعداد محدود مطالعات و نحوه گزارش دهي متغيرهای مورد مطالعه، امكان استفاده علمي از نتايج بدست آمده از بررسي پراکندگي متغيرهای برون داد در مطالعات مورد بررسي بر اساس نتايج بدست آمده از ترسيم نمودارهای قيفي شكل مقدور نگرديد. برآورد ميزان شيوع سوء استفاده از مواد اعتياد آور در ايران به روش فراتحليل محاسبه و نتايج ذيل حاصل شد: برآورد تجميعي مصرف سيگار در دانشجويان گروه علوم پزشكي با حدود اطمينان ،%٥٥/۳)۱/۳ -٥٣/٤( : %٣١در نوجوانان با حدود اطمينان ،%٥١/٣) ٥٥/٤ -۳٥/٨( :%٣١در دانشجويان غير علوم پزشكي با حدود اطمينان %۳۱/۱ )٥۳/١ -٩۳( :%٣١و در جمعيت عمومي با حدود اطمينان : %٣١ ( %۳١/٤)٥٤/٤ -٤۱/۱بود. همچنين شيوع الكل در نوجوانان با حدود اطمينان ،%۳۳/١ )٥۳/۳ -٩۷/٨ ( : %٣١ترياک در نوجوانان با حدود اطمينان %٥٥/٩ )٤/٤ -۳۱/٥( : %٣١برآورد شد. برآورد تجميعي مصرف قليان در دانشجويان علوم پزشكي با حدود اطمينان %٥٤/٨ )٥۱/٩ -۳۱/٨ (: %٣١بود. در بخش دوم : تعداد ٤پرسشنامه که روايي و پايايي آن برای جمعيت فارسي زبان تأييد شده بود شناسايي ، پس از بررسي پرسشنامه ها تعداد ٤۳عامل تأثيرگذار بر اعتياد، مشخص و بعد از حذف موارد مشابه، پرسشنامه اوليه با ۳٩عامل زمينه ای و ۱حيطه اصلي طراحي شد. در نهايت پرسشنامه با ٥۷عامل زمينه ای و در ۱حيطه طراحي شده و روايي آن توسط ٥۳نفر از اساتيد خبره مورد تصويب قرار گرفت. ( آلفای کرونباخ بيشتر از ۱/١و ) CVI<۱/۱۳- CVR>۱/۷٣ دربخش سوم: از ۳٥٤پرسشنامه جمع آوری شده تعداد ٥٨٤پرسشنامه( )%٨۶وارد مطالعه شد و داده های آن مورد تجزيه- تحليل قرار گرفت. بيشترين ماده مصرفي توسط افراد، ترياک ( )%٩٨/۳و بيشترين عامل ذکر شده در گرايش به اعتياد ، کسب لذت ( )%٨۷/٩عنوان شده بود. بحث و نتيجه گيري: بر اساس نتايج حاصل از فراتحليل ، بيشترين شيوع سيگار در جمعيت عمومي( )%۳١و بيشترين شيوع ماده مصرفي در نوجوانان الكل( )%۳۳برآورد شد. با توجه به برآورد شيوع همه نوع مواد در نوجوانان بر اساس اين3 مطالعه، لزوم برنامه ريزی جهت اقدامات پيشگيری کننده در اين گروه جمعيتي، ضروری به نظر مي رسد . اعتبار ابزار طراحي شده با ارزش گذاری برای هر عامل انجام شد. براساس يافتههای حاصل، KMO = ./۷۳١و برای آزمون بارتلت ،P>۱/۱١کفايت پرسشنامه تأييد ميشود. همبستگي بين عوامل به صورت مجزا و مشترک وجود داشت. توان پيشگويي اين پرسشنامه بر اساس مجموع سهم واريانس عاملها برابر ١٨/٥درصد بود.