بررسی علل وقوع طعم و بو در آب سد مهاباد و ارائه راهکارهای بهبود کیفیت آن

Abstract

چکیده مقدمه: وجود طعم و بو در آب یکی از مسائل بسیار مهم برای تأمین‌کنندگان آب آشامیدنی به شمار می‌رود، زیرا مصرف‌کنندگان نسبت به تغییرات کیفی آب آشامیدنی بسیار حساس هستند. یکی از علل اصلی تولید طعم و بو در آب رشد جلبک‌های سبز آبی و سیانوباکترهاست که تولید سمومی مانند میکروسیستین، ژئوسیمین و دو متیل ایزوبورنئل و همچنین ترکیبات سمی کشنده بنام سیانوتوکسین را می‌نمایند. با عنایت به اعتراض مصرف‌کنندگان آب در شهر مهاباد نسبت به وجود طعم و بو در آب شرب شهر مهاباد و اهمیت تأمین آب شرب سالم و بهداشتی برای ایشان، مقرر گردید این تحقیق انجام گیرد. مواد و روش‌ها: با توجه به اینکه در این مطالعه عمده¬¬ترین ترکیبات تولید کننده طعم و بو ژئوسیمین و دو متیل ایزوبورنئل بوده که فاقد رهنمود خاصی از طرف سازمان‌های بین‌المللی ازجمله سازمان جهانی بهداشت هستند و همچنین بعلت محدودیتهای موجود در اندازه گیری این ترکیبات که نیاز به دستگاههایی مانند GC Mass و HPLC دارند لذا در این تحقیق سم میکروسیستین به‌عنوان نماینده سموم تولیدی سیانوباکترها که دارای رهنمود یک میکروگرم بر لیتر توسط سامان جهانی بهداشت است و اندازه گیری توسط از طریق کیت تجاری الیزا امکان پذیر است انتخاب شد. در این مطالعه توصیفی مقطعی، به منظور پوشش دادن فصول مختلف سال، نمونه‌برداری از ورودی تصفیه‌خانه که مستقیماً از آبگیر سد تغذیه می‌شود به‌صورت ماهانه و به مدت 10 ماه صورت گرفت. با توجه به اینکه سد مهاباد دارای دو شیر برداشت آب برای ورود به تصفیه‌خانه می‌باشد لذا از هرکدام از آنها ماهانه یک نمونه برداشت شد و با تغییر فصول از نقاط مختلف آب در پشت سد نیز نمونه‌برداری صورت ‌گرفت تا مقایسه بهتری بین محل‌های برداشت آب تصفیه‌خانه و نقاط دیگر صورت گیرد با توجه به اینکه کلروفیل a به‌عنوان نماینده سیانوباکترها مطرح می‌باشد در این طرح نیز برای بررسی حضور سیانوباکترها، از اندازه‌گیری شاخص کلروفیل¬a استفاده گردید. سایر پارامترهای مورد مطالعه شامل دما، نیتریت، نیترات، فسفات، pH، دیاتومه ها، کلروفیسه ها، BOD، COD، سم میکروسیستین و همچنین تست ساچی می باشد. نتایج: نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که بیشترین میزان مواد مغذی ازجمله نیترات و فسفر در فصل بهار وارد مخزن سد مهاباد می‌شود، از ماه اردیبهشت تا شهریور مخزن در حالت لایه‌بندی حرارتی قرار دارد و میزان کلروفیل a در ماه خرداد به بیشترین مقدار خود (1/88 میلی‌گرم در لیتر) می‌رسد و از لحاظ عمق ساچی در ماه‌های اسفند، فروردین، اردیبهشت، خرداد، مهر و آبان در وضعیت اتروفیکاسیون و در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور در وضعیت مزوتروف قرار دارد و حداکثر مقدار سم میکروسیستین در شهریورماه برابر با 21/3 میکروگرم بر لیتر تعیین شد نتیجه‌گیری: هم‌زمان با افزایش دما در فصل بهار و شروع لایه‌بندی حرارتی که از ماه اردیبهشت شروع و در ماه‌های تیر و مرداد به حداکثر مقدار خود می‌رسد میزان مواد مغذی ازجمله نیترات و فسفر نیز در مخزن سد مهاباد شروع به افزایش می‌نماید که با افزایش مواد مغذی، دما، شدت نور خورشید و ... میزان رشد و نمو سیانوباکترها و جلبک‌ها در مخزن سد افزایش‌یافته و در ماه‌های تیر، مرداد و شهریور به حداکثر مقدار خود می‌رسد بطوریکه میزان کلروفیل¬a در ماه خرداد به بیشترین مقدار خود و به مقدار 1/88 میلی‌گرم در لیتر می‌رسد با افزایش میزان کلروفیل¬a که نماینده حضور جلبک‌ها و سیانوباکترهاست میزان سم میکروسیستین نیز شروع به افزایش می‌کند و در ماه‌های مرداد و شهریور به حداکثر مقدار خود یعنی به میزان 21/3 میکروگرم بر لیتر می‌رسد. همچنین در این ماه‌ها لایه‌بندی حرارتی در شدیدترین حالت خود قرار دارد و با افزایش دما متابولیسم میکروبی نیز به بالاترین حد رسیده که باعث کاهش میزان اکسیژن محلول در لایه‌های زیرین شده و باعث افزایش طعم و بو در آب می‌شود. با توجه به نتایج حاصل و همچنین با عنایت به اینکه رهنمود پیشنهادی برای سم میکروسیستین یک میکروگرم بر لیتر است لزوم انجام اقدامات بیشتر جهت جلوگیری از ورود مواد مغذی به مخزن سد و همچنین بکار بردن روشهای پیشرفته نظیر کربن فعال و ازون زنی جهت حذف میکروسیستین ضروری به نظر می¬رسد.