بررسی آلودگی منابع آب شرب به سموم شیمیایی مصرفی در کشاورزی مطالعه موردی در روستاهای شهرستان ملکان
Abstract
مقدمه و اهميت موضوع: بر اساس آمار، بیش از 87% ساکنین مناطق روستایی ايران وابسته به منابع زیرزمینی به‌عنوان منبع آب آشامیدنی هستند. طي دو دهه اخير، مصرف آفت‌كشها و سموم شيميايي براي مقاصد كشاورزي و بهداشتی بطور قابل ملاحظه‌اي افزايش يافته و باعث حضور باقيمانده‌هاي سموم در منابع آبي شده است. اين مطالعه با هدف تعيين باقيمانده سموم در منابع آب شرب زيرزميني روستايي شهرستان ملكان در استان آذربايجان‌شرقي انجام شده است.
مواد و روشها: نمونه‌برداري از تمام 39 منبع آب شرب زيرزميني روستايي در دو نوبت انجام شده و غلظت سموم پرمصرف همچون تري‌فلورالين، ديازينون، متيل‌پاراتيون، فنيتروتيون، مالاتيون، دورسبان، پروفنوفوس، اندوسولفان، دلتامترين و لاروين پس از استخراج مايع- مايع با دي‌كلرومتان با استفاده ازGC/MS (Agilent-7890A) تعيين گرديد. برای بررسی نرمالیتی داده‌ها از آزمون K-S و به‌منظور ارزیابی رابطه بین متغیرها از تحلیل همبستگی رتبه‌ای اسپیرمن استفاده شده است. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS19 و در سطح معنی‌داری 05/0 انجام شده است.
نتايج و بحث: حداكثر غلظت تري‌فلورالين μg/L 199/0، ديازينون μg/L614/0، متيل‌پاراتيون μg/L 321/0، فنيتروتيون μg/L 189/0، مالاتيون μg/L 456/0، دورسبان
μg/L 0001/0، پروفنوفوس μg/L 542/0، اندوسولفان μg/L 538/0 و دلتامترين
μg/L 104/0 اندازه‌گيري شده و غلظت لاروين در تمام منابع صفر بوده است. با توجه به مقادير رهنمودي استاندارد ملي ايران براي تري‌فلورالين (μg/L 20) و دورسبان (μg/L 30)، غلظت باقيمانده اين دو آفت‌كش در تمام منابع در حد قابل قبول مي‌باشد. با اين‌حال، با توجه به فقدان مقادير رهنمودي استاندارد ملي ايران براي ديگر سموم، مقايسه مقادير اندازه‌گيري شده با استاندارد اتحاديه اروپا براي سموم مجزا (μg/L 1/0) نشان داد كه مقادير تري‌فلورالين، ديازينون، متيل‌پاراتيون، فنيتروتيون، مالاتيون، پروفنوفوس، اندوسولفان و دلتامترين بترتيب در 5/2، 8/12، 7/7، 7/48، 9/17، 5/2، 2/10 و 1/5 درصد منابع بيش از حداكثر مجاز بوده است. همچنين با توجه به استاندارد اتحاديه اروپا براي مجموع سموم (μg/L 5/0)، در 6/25 درصد منابع غلظت باقيمانده مجموع سموم بيش از حداكثر مجاز بوده است. بر اساس نتایج تحلیل آماري، بین عمق چاه و میزان آبدهی با هیچ یک از غلظت‌های سموم رابطه معنی‌داری مشاهده نشد (p>0.05 در همه موارد).
نتيجه‌گيري: با توجه به استانداردهاي سختگيرانه اتحاديه اروپا، تعدادي از منابع از نظر غلظت مجزاي برخي از سموم و همچنين غلظت مجموع سموم در وضعيت نامطلوب قرار دارند. به‌علاوه، با وجود ممنوعيت استفاده از برخي سموم از جمله لاروين و اندوسولفان، اين دو سم و سموم مشابه، مصرف گسترده‌اي در كشاورزي منطقه دارند.