بررسی پدیدارشناسی ماهیت پرستاری ایران
Abstract
چکیده: مقدمه: تبیین ماهیت کار پرستاری و توسعه دانش پرستاری و گسترش تحقیق پیرامون آن در هر جامعه‌ای، مستلزم تبیین فلسفی ماهیت کار پرستاری در بافت فرهنگی، اجتماعی خاص خود و شناخت نوع تاثیر هنجارهای این بافت بر ماهیت کار پرستاری، ارزش اجتماعی آن و در مجموع بر فرآیند اجتماعی شدن حرفه دارد. بر همین اساس تبیین پارادیم حرفه‌ای پرستاری در جوامع مختلف و تعیین مجموعه عوامل تاثیر گذار بر آن همراه با آشکارسازی نوع نگاه مردم و خود پرستاران به حرفه پرستاری از ضروریات تکامل حرفه‌ای و اولین گام در راه رسیدن به یک دیدگاه و یا تفاهم حرفه‌ای مشترک در پرستاری محسوب می شود. بدین منظور در این تحقیق، زوایای پنهان و آشکار پارادیم حاکم بر پرستاری و تجربه پرستار بودن در ایران با یک بررسی پدیدار شناسانه از تجربه زنده گروهی از پرستاران مورد بررسی و این پارادیم با پارادیم حاکم بر جامعه پرستاری یک کشور توسعه یافته مثل سوئد مورد مقایسه قرار گرفت. در این رویکرد تفسیر تجربه زنده پرستاران از پرستاری ما را به آشکار سازی ماهیت مستتر در آن رهنمون می شود. روش کار: روشهای جمع آوری داده‌ها در این مطالعه شامل مصاحبه های نیمه سازمان یافته چهره به چهره، مصاحبه در گروه های کوچک، مشاهده، استفاده از نوشتارها و حکایات ثبت شده پرستاری در زمینه تجربه مورد نظر و همچنین استفاده از تصاویر و دیگر اسناد مکمل بوده است . در مجموع، 24 مصاحبه با 24 پرستار شرکت کننده ایرانی، 6 مصاحبه با پرستاران شرکت کننده سوئدی، 168 حکایت ثبت شده در زمینه مراقبت و پرستاری و چندین تصویر مراقبتی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش تجزیه و تحلیل که بطور همزمان با جمع آوری داده‌ها مورد استفاده قرار گرفت، روش تجزیه و تحلیل درونمایه‌ای بنر بود. در این روش کلیه متون ضبط شده مصاحبه‌ها، شرح حکایات و نوشتارهای ثبت شده پرستاران و مشاهدات پژوهشگر ابتدا کلمه به کلمه و با دقت پیاده گردید و بعد از چندین و چند بار مرور به منظور غوطه‌وری در اطلاعات همراه با سایر اسناد مورد تجزیه و تحلیل درونمایه‌ای قرار گرفت. در این مطالعه در مجموع 4 درونمایه اصلی و 4 درو نمایه فرعی استحصال گردید. نتایج: درونمایه‌های اصلی این مطالعه عبارتند از: آلتروئیسم، پرستاری و مشکلات تجربه شده، فرسودگی روانی و هویت حرفه‌ای ضعیف و درونمایه‌های فرعی شامل نوعدوستی، روتین مداری، مسئله تعویض ملافه و در مجموع انجام مراقبت های اولیه پرستاری و معضل ازدواج بود. در یک نتیجه‌گیری کلی تجربه پرستاری تجربه مطلوبی برای پرستاران شرکت کننده ایرانی نبوده، و به غیر از عده قلیلی از پرستارانی که با نگرش مذهبی آلتروئیسم به کار پرستاری پرداخته‌اند و لذا از انگیزه مناسب و کافی جهت بقای در سیستم برخوردارند، اما برای اکثریت قریب به اتفاق پرستاران، تجربه پرستاری مترادف با تجربه مشکلات بوده است، مشکلات ناشی از محیط کار، مشکلات فرهنگی-اجتماعی و مشکلات ناشی از محتوای غیر چالشی، غیر مطلوب و غیر اقناع کننده کار پرستاری. در پیکره پرستاری ایران فرسودگی روانی به طرز واضح و شفافی پدیدار بوده و همچون سایبانی سترگ بر بدنه جامعه پرستاری ایران سایه انداخته است. این فرسودگی روانی هم ناشی از ماهیت کار پرستاری ایران، ماهیت راهوار گونه و روتین مدار آن، هم ناشی از محتوای غیرحرفه‌ای و غیر تخصصی کار پرستاری در عرصه عمل و هم ناشی از همه مشکلات و مسایل حاشیه‌ای حرفه‌ای است که کار اصلی پرستاری را تحت الشعاع خود قرار داده است و هم به لحاظ تاثیر نگرش نه چندان مثبت فرهنگی-اجتماعی به حرفه و تاثیر آن بر سرنوشت فردی و یا خانوادگی و در مجموع بر پیشرفتهای فردی آنان در زندگی خود بوده است. در پرستاری ایران همچنین پدیده مراقبت برای پرستاران تعریف نشده است و آنان انجام صرف خدمات پرستاری را در واقع مراقبت می پندارند و از این منظر افتراقی بین مراقبت و پرستاری قائل نبوده و نیستند. در واقع نگرش راهوار گونه آنان به ارائه خدمات از پیش تعیین شده هدایت کننده کار پرستاری در بخشها بوده و به همین لحاظ پرستاران از نظر حرفه‌ای احساس عدم شایستگی، بی ارزشی و بی هویتی نموده و خواستار تغییر بنیادین در این حرفه هستند. همه این عوامل بطور همزمان و در طی سالهای متوالی فرهنگ حرفه‌ای پرستاری را متاثر نموده و آن را به گونه‌ای درآورده است که امروزه شاهد آن هستیم. نگاه علمی، محققانه و واقع بینانه به همه عوامل مذکور و ریشه یابی علل ایجاد آن و همچنین بررسی روند شکل گیری و تثبیت و نتیجه برآیند نهایی آن از نگاه حرفه‌ای نشان دهنده وجود چتر مفهومی وسیع تر و دامنه دارتری است که ما در این تحقیق از آن نه به عنوان بی هویتی حرفه‌ای بلکه با عنوان هویت حرفه‌ای ضعیف یاد نموده‌ایم. در پایان بر اساس یافته‌های حاصل از این مطالعه مواردی جهت استفاده در آموزش و خدمات پرستاری در ایران ارائه گردیده است. پژوهشگر معتقد است اجرای برنامه‌هایی جامع و فراگیر در عرصه خدمات و آموزش می تواند فرآیند حرفه‌ای شدن را تسهیل نموده و به ارتقاء جایگاه و موقعیت پرستاری در ایران کمک نماید.