بررسی ویژگی های قطب های علمی علوم پزشکی( مطالعه مروری)

Abstract

مقدمه و بیان مسئله قرن بیست و یکم، عصر پیشرفت هاي شگرف علوم و فناوري مختلف است. امروزه علم و دانش، منبع اصلی قدرت و کنترل محسوب میشود. سطح و میزان پژوهش و تولید علم و فناوري از مهمترین عناصر رشد و توسعه اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، صنعتی و سیاسی یک کشور محسوب می شود. (1 .( جوامعی که با تحقیق، مرزهاي دانش را گسترش و نیز یادگیري عمومی را افزایش دهند و علم را به کار بندند پیشرفته تر میشوند. جوامعی از اقتدار اقتصادي برخوردارند که توسعه علمی و پژوهش هاي گسترده اي داشته باشند، به فناوري پیشرفته تر دسترسی یافته، تشکلهاي سیاسی متکامل تر و رفاه اجتماعی بالاتري داشته باشند(2.( تنها در صورت درونی شدن علم، فناوري و مجموعه یی از دانایی هاست که می توان به جایگاه مناسبی در صحنه بین المللی دست یافت و قدرت رقابت را براي ورود به بازارهاي جدید جهانی افزایش داد. در کشورهاي در حال توسعه که نهادهاي علمی زیادي خارج از دانشگاه وجود ندارد، دانشگاه مهم ترین محور علمی و مهم ترین پایگاه رشد علم است. همچنین دانشگاه ها اصلی ترین موسساتی هستند که در نیروي کار، ظرفیت سرمـایه ي دانش ایجـاد می کنند، می توانند اقتصاد دانش پایه را حمایت کنند و در زمینه زایش دانش نو و انتقال تکنولوژي فعالیت کنند لازم است بینش ما نسبت به نقش و اهمیت آموزش عالی تغییر کند. آموزش عالی یک کالاي لوکس نیست. آموزش عالی براي بقاي کشورها یک شرط اساسی است(3.( نقش برجسته ي دانشگاه در توسعه در دو فعالیت عمده یعنی آموزش و پِژوهش نهفته است . آموزش و پژوهش دو ویژگی بنیادي است دانشگاه را از سایر موسسات و نهادهاي آموزشی متمایز می کند، نقش آموزشی دانشگاه در فرایند توسعه بر تربیت نیروي انسانی که کلید و راهگشاي توسه محسوب می شود، استوار است و نقش پژوهشی آن نیز در تحقیقات بنیادي و کاربردي که شرط لازم براي توفیق توسعه است، متبلور می شود(4.( نوع و سطح فعالیتهاي پژوهشی یکی از شاخصهاي اصلی توسعه و پیشرفت و ضامن آن محسوب میشود اگر پژوهشی نشود، دانش بشري افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دورههاي گوناگون تاریخ میشناسیم، حاصل تلاش افرادي است که در کار خود رویکردي پژوهشی داشتهاند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی براي فعالیتهاي پژوهشی آنان بوده است. همچنین، به کارگیري نتایج پژوهشهاي انجام شده در هر زمینه اي به بهبود راهکارها و روشهاي معمول در زمینههاي مورد نظر منجر میشود(5.( در سالهاي اخیر، مطالعاتی در زمینه بررسی فاصله ي علمی ایران با سایر کشورهاي توسعه یافته صورت گرفته و وضعیت شاخصهاي علمی بین المللی درا یران با کشورهاي پیشرفته و در حال توسعه مقایسه شده و نتیجه این بررسی ها فاصله جدي بین وضعیت علمی کشور با کشورهاي پیشرفته را نشان داده است. (6.( یکی از راهکارهاي استفاده از ظرفیت هاي دانشگاهی و رسیدن به توسعهي پایدار و رفع عقب ماندگی از کشورهاي در حال توسعه تشکیل قطبهاي علمی در زمینههاي مختلف در دانشگاه هاست. گروههاي آموزشی یا پژوهشی یا مراکز تحقیقاتی نسبتاً توانمند که داراي امکانات و مزایاي بهتري هستند و قصد جدي تري براي مشارکت در گسترش علم و دانش درآنها وجود دارد، به عنوان قطب علمی شناسایی و اعلام گردیده اند و از نظر مالی و قانونی حمایت می شوند. قطب هاي علمی با برتري نسبی در یک زمینه ي علمی- تخصصی در سطح کشور، منطقه اي و بین المللی و با تمرکز بخشیدن فعالیتهاي خود در آن زمینه ي خاص در تلاش جهت افزایش کیفیت تولید و انتشار دانش و پاسخگویی به نیازهاي اساسی جامعه می باشند.(7.( قطب علمی مرکزي است که در آن دانشمندان و اعضاء هیات علمی برجسته و سایر همکاران با امکانات و توانایی هاي ویژه با همکاري هم و به وسیله کار گروهی در ایجاد و تقویت یک مزیت علمی میکوشند و در عرصه هاي آموزش و پژوهش و ارائه خدمات مشغول هستند و با تولید دانش فنی و نوآوري سعی در پاسخگویی به نیازهاي مختلف جامعه را دارند. (7 ، 8( از حوزه هایی که اثرات علم و فناوري برآن به طور بارزي دیده می شود سلامت است.. سلامت از نیازها و حقوق اساسی مردم است و عرصه تغییر و تحولات سریع می باشد .ماموریت نظام علم، فناوري و نوآوري سلامت، شناسایی و حل مسایل در حوزه هاي اصلی : تولیت و ارایه خدمات سلامت ، ظرفیت سازي نیروي انسانی مورد نیاز نظام سلامت و تامین، تولید و توزیع عادلانه منابع مالی و تعالی در تولید و بهره برداري از دانش در زمینه هایی که کشور داراي مزیت هاي نسبی و رقابتی، براي رسیدن به جایگاه نخست منطقه می باشد (9.( دانشگاههاي علوم پزشکی کشور براي به دوش کشیدن وظایف آموزش عالی در بخش سلامت در کشور ما ایجاد شده اند و همچون سایر دانشگاهها، علاوه بر وظایف خاص خود، دو وظیفه عمده آموزش و پژوهش را درزمینه سلامت ایفا می کنند. براي ارتقا آموزشی و پژوهشی در این دانشگاهها نیز ساختارهاي مختلفی پیش بینی شده است که ازآن جمله می توان به قطب هاي علمی اشاره کرد. قطب هاي علمی علوم پزشکی کشور نهادهایی با ساختار و نظام مدیریت ویژه موسسات تولید فکر و فناوري هستند که در عرصه هاي اولویت دار علم و فناوري نقش مرجع ، راهبر و مشاور سیاست گذار را ایفا می کنند و تولیدات علمی، آینده پژوهی و نوآوري هاي آنها در زمینه هاي منتخب علوم و خدمات سلامت علاوه بر تامین جایگاه بالاي منطقه اي و جهانی، شرایط را براي استقلال نسبی در تامین منابع، جذب نخبگان و مشارکت بخش هاي دولتی، خصوصی و غیردولتی فراهم می آورد تا بهبود سلامت شهروندان ایرانی را در حد مورد انتظار تسهیل نماید.(10 ( این قطب ها داراي ویژگی هایی همچون ارتقاء آموزش، تربیت نیروي انسانی متبحر و پژوهشگر، و ظرفیت سازي ، دستیابی به آخرین یافته هاي علمی و افزایش مشارکت در گسترش مرزهاي دانش علوم پزشکی و اعتلاي موقعیت علمی کشور، مشارکت در توسعه همکاري هاي علمی بین المللی، مدیریت راهبردي در نظام سلامت کشور، ارتباط مؤثر و هدفمند با سیاست گذاري هاي کلان کشور می باشند. ساختار قطب ها بستر مناسبی براي فعالیتهاي آموزشی و پژوهشی از طریق حمایت از جذب نخبگان، طراحی رشته هاي جدید و مورد نیاز، پرورش دانشجویان نخبه، تولید و انتشار مقالات، برگزاري کارگاه و کنفرانس و... فراهم می آورد. ( 8( قطب هاي علوم پزشکی موجود در جهان هم چون موتورهاي محرك توسعه در تعامل نزدیک با نهادهاي مولد فکر و اندیشه(Tanks Think (بوده و در واقع این دو مکمل یکدیگرند و شامل سه نوع قطب هاي آموزشی ، قطب هاي مراقبت سلامت و قطب هاي تحقیقاتی می باشند.(10 ( هدف از این پژوهش ،شناسایی ویزگی هاي قطب هاي علمی علوم پزشکی ایران می باشد.