بررسی فیتوشیمیایی اندام های هوایی Artemisia spicigera و A. splendens و ارزیابی اثرات سمیت عمومی، ضد مالاریایی و آنتی اکسیدانی آنها

Abstract

گیاهان جنس آرتمیزیا (خانواده ی گل آفتابگردان) از مهمترین گیاهان دارویی می باشند که به علت داشتن تنوع در فعالیت بیولوژیک و ترکیبات شیمیایی، از نظر بررسی های فیتوشیمیایی بسیار مورد توجه واقع شده اند. از این جنس اثرات بیولوژیک متعددی چون، اثرات ضد مالاریا، ضد ویروس، ضد تومور، ضد انعقاد خون، ضد التهاب، آنتی اکسیدان، ضد هپاتیت و ضد اسپاسم گزارش شده است. مطالعات وسیع روی ترکیبات شیمیایی گونه های آرتمیزیا نشان داده که این جنس غنی از کومارین ها، فلاوونوئید ها، فنیل پروپانوئید ها، استرول ها، استیلن ها و ترپنوئیدها می باشد. حدود 34 گونه از این جنس بطور وحشی در سراسر ایران رویش دارند و با نام فارسی " درمنه " در ایران شناخته شده اند. گونه های مورد مطالعه در این بررسی Artemisia spicigera، با نام فارسی درمنه ی سنبله ای و Artemisia splendens، با نام فارسی درمنه ی درخشان می باشند. هدف: با توجه به خواص درمانی متابولیت های ثانویه گزارش شده از گونه های دیگر این جنس و اندک بودن گزارش های مبنتی بر ترکیبات شیمیایی و اثرات بیولوژیکی گونه های مورد مطالعه، بررسی فیتوشیمیایی و خواص بیولوژیک دو گونه ی جمع آوری شده از منطقه ی آذربایجان منطقی به نظر می رسید. روش کار و مواد: اندام های هوایی خشک و آسیاب شده ی این دو گونه، با دستگاه سوکسله و به ترتیب با حلال های هگزان، دی کلرومتان و متانول مورد عصاره گیری قرار گرفت. فراکسیونه کردن عصاره های متانولی خشک شده روی C18 Sep-Pak با فاز متحرک با نسبت های افزایش یابنده ی متانول : آب (9:1، 8:2، 6:4، 4:6، 2:8 و 10:0)صورت پذیرفت. خالص سازی فراکسیون ها به کمک HPLC پره پراتیو با فاز معکوس، منجر به جداسازی 23 ترکیب گردید. عصاره های هگزانی و دی کلرومتانی با روش کروماتوگرافی مایع به کمک خلاء روی سیلیکاژل فراکسیونه شدند. تعیین ساختار تمامی ترکیبات جداسازی شده، با بهره گیری از روش های متفاوت طیف سنجی شاملMS ، UV، 1DNMRو 2DNMR انجام شد. روغن های فرار به روش تقطیر با بخار آب در دستگاه کلونجر حاصل شدند. محتوای اسانس های این گیاهان، توسط دستگاه GC/MS آنالیز و بررسی گردید. اثرات ضدمالاریایی عصاره ها با روش مهار بیوکریستالیزاسیون هم انجام گرفت. خواص آنتی اکسیدانی و سمیت عمومی عصاره ها و فراکسیون ها نیز به ترتیب با روش های DPPH و کشندگی میگوی آب شور اندازه گیری شد. یافته ها : از بررسی فیتوشیمیایی عصاره ی متانولی A. splendens، پنج مشتق ملیلوتوزید، هفت فلاوونوئید، دو آمینواسید، دو قند و یک ترکیب جدید با ساختار اوکسازولان-2-اون جداسازی گردید. از بخش فرار عصاره ی هگزانی این گیاه، فیتول، آلفا-توکوفرول و استرول ها و از بخش فرار عصاره ی دی کلرومتانی این گیاه، کومارین هرنیارین و یک مشتق ارگوستنول شناسایی شد. آنالیز روغن فرار این گیاه، منجر به شناسایی 47 ترکیب گردید که بیشتر آنها جزء مونوترپن های اکسیژنه بودند. از بررسی فیتوشیمیایی عصاره ی متانولی A. spicigera، چهار ترکیب فلاوونوئیدی و یک مشتق گلیکوزیله ی استوفنونی جداسازی گردید. از بخش فرار عصاره ی هگزانی این گیاه، داوانون، پالمیتیک اسید و یک مشتق استوفنونی و از بخش فرار عصاره ی دی کلرومتانی این گیاه، فیتول، آلفا-توکوفرول وکمپسترول شناسایی شدند. از آنالیز روغن فرار این گیاه نیز 47 ترکیب به دست آمد که باز هم مونوترپن های اکسیژنه ترکیبات غالب اسانس بودند. عصاره های متانولی هر دو گونه و فراکسیون های آنها، اثرات قوی آنتی اکسیدانی از خود نشان دادند در حالی که اسانس ها و عصاره های هگزانی و دی کلرومتانی اثرات متوسط تا ضعیف از خود بروز دادند. در بررسی اثرات ضدمالاریایی، عصاره های دی کلرومتانی هر دو گونه، اثرات نسبتا خوبی از خود نشان دادند. عصاره ها و اسانس ها فاقد اثرات سمیت عمومی بودند. نتیجه گیری : به نظر می رسد که فلاوونوئید ها جزء ترکیبات شاخص و اصلی جنس آرتمیزیا هستند که می توانند مسئول اثرات آنتی اکسیدانی مشاهده شده باشند ولی حضور مشتقات ملیلوتوزید برای اولین بار از این جنس گزارش می گردد.