بررسي فيتو شيميايي Pedicularis sibthorpii Boiss Pedicularis wilhelmsiana Fisch.ex و ارزيابي اثرات سمیت عمومی ،آنتي مالاريا وآنتي اكسيدان آنها

Abstract

مقدمه Pedicularis sibthorpii وP.wilhelmsiana، ((Scrophulariaceae، که در فارسی به ترتیب سنبل باتلاقي تیز دندان و سنبل باتلاقی ارسبارانی خوانده می شوند دو گونه از 9 گونه جنس پدیکولاریس هستند که در ایران به طور طبیعی رویش دارند. گونه های یاد شده به ترتیب در مناطق لیقوان و ارسباران واقع در استان آذربایجان شرقی ایران، به طور طبیعی و به فراوانی می رویند. گرچه درباره این دو گونه در طب سنتی ایران اطلاعاتی وجود ندارد، گونه های دیگری از این جنس، در طب سنتی چین به دلیل دارا بودن خواص درمانی فراوان به نام native ginseng نامیده می شوند و به عنوان کارديو تونيک درکلاﭘس قلبي، به هنگام خستگي مفرط، تعريق خود به خود، مشکل دفع مايع سمينال به هنگام ﭘيري، تقويت فرايند گردش خون، کمک به هضم غذا، افزايش کارايي و بهبود ناآرامي بدن و فکر کارايي دارند. هدف با توجه به خواص درمانی متابولیت های ثانویه گزارش شده از گونه های دیگر این جنس وعدم وجود گزارشی مبنی بر ترکیبات فیتوشیمیایی و اثرات بیولوژیکی گونه های مورد مطالعه، بررسی فیتوشیمیایی و خواص بیولوژیک دو گونه موجود در منطقه آذربایجان، منطقی به نظر می رسید. روش کار و مواد عصاره گیری اندام های هوایی خشک و آسیاب شده این دو گیاه به روش سوکسله، به ترتیب با حلال های هگزان، دی کلرومتان و متانول انجام شد. عصاره های متانولی خشک شده بر روی sep-pak C18 با فاز متحرک با نسبت های افزایش یابنده متانول : آب (9:1، 8:2، 6:4، 4:6، 2:8، 10:0) صورت پذیرفت. خالص سازی بیشتر فراکسیون ها به کمک HPLC فاز معکوس پره پراتیو، منجر به جداسازی 21 ترکیب گردید. عصاره های هگزان و دی کلرومتان با روش کروماتوگرافی مایع به کمک خلا، روی سیلیکاژل فراکسیونه شدند. تعیین ساختار ترکیبات جداسازی شده، با بهره گیری از روشهای متفاوت طیف سنجی شامل MS، CNMR13، HNMR1 انجام شد. روغن های فرار به روش تقطیر با آب، در دستگاه کلونجر حاصل شدند. محتوای روغن های فرار این گیاهان، توسط دستگاه GC-MS آنالیز و بررسی گردید. اثرات آنتی اکسیدانی، سمیت عمومی و آنتی مالاریای عصاره ها و فراکسیون های sep-pak به ترتیب با روش های DPPH و سنجش مرگ ومیر میگوی آب شورو روش cell-free مشخص شد. یافته ها از بررسی فیتو شیمیایی عصاره متانولی P. sibthorpii، یک ایریدوئید (اکوبین)، سه فنیل اتانوئید (ورباسکوزاید، مارتینوزاید و ایزومارتینوزاید)، دو فلاونوئید (لوتئولین و 7-گلوکولوتئولین) و یک قندالکل (مانیتول) و قندهایی همچون سوکروز و گلوکز آلفا و بتا جداسازی گردید. از بخش فرارعصاره هگزانی این گیاه، یک استرول (کمپسترول)، و از بخش فرارعصاره دی کلرومتانی این گیاه یک اسید چرب استریفیه (متیل پالمیتات) شناسایی شد. همچنین از بررسی روغن فرار این گیاه 19 ترکیب شناسایی گردید که همه جزو ترکیبات اکسیژنه و مونوترپن ها بودند. از بررسی فیتو شیمیایی عصاره متانولیP. wilhelmsiana سه ایریدوئید (اکوبین، ایپولامید و 5-هیدروکسی-8-اپی لوگانین)، دو فنیل اتانوئید ( ورباسکوزاید و مارتینوزاید)، دو فلاونوئید (لوتئولین و 7-گلوکولوتئولین) و یک قندالکل (مانیتول) و قندهایی همچون سوکروز و گلوکز آلفا و بتا جداسازی گردید. از بخش فرارعصاره هگزانی این گیاه، ترکیبات قابل توجه جدا شده شامل اسید های چرب غیر اشباع (اولئیک اسید و لینولئیک اسید) و اسید های چرب استریفیه (هگزادکانوئیک اسید متیل استر، اکتادکانوئیک اسید متیل استر و لینولئیک اسید متیل استر) و استرول های گیاهی (گاماسیتوسترول و کمپسترول) و آلفا توکوفرول بودند. از بخش فرارعصاره دی کلرومتانی این گیاه، ترکیب قابل توجه به دست آمده آلفا توکوفرول بود. همچنین از بررسی روغن فرار این گیاه 36 ترکیب شناسایی گردید؛ در حالی که اکثر این ترکیبات متعلق به هیدروکربن های اکسیژنه بودند. بررسی فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های متانولی هر دوگیاه، حاکی از حضور ترکیبات با خاصیت آنتی اکسیدانی در عصاره های متانولی و فراکسیون های sep-pak در هر دو گونه بود که برخی فراکسیون ها اثر قابل قبولی از خود نشان دادند . روغن های فرار هر دو گیاه فاقد اثر انتی اکسیدانی بودند. عصاره ها اثر سمیت عمومی و آنتی مالاریا نداشتند. نتیجه گیری به نظر میرسد که ایریدوئید ها و فنیل اتانوئیدها جزو ترکیبات شاخص و اصلی جنس Pedicularis بودند که می توانند در اثرات فارماکولوژیک گیاه نقش داشته باشند و هر دو گیاه یاد شده دارای ترکیباتی واجد اثر آنتی اکسیدانی و فاقد اثر سمیت عمومی و آنتی مالاریایی بودند.