بررسی خلوص و الگوی مواد موجود در زعفران در برخی از نمونه های ارسالی از آزمایشگاههای کنترل دارو و غذا وزارت بهداشت با استفاده از تکنیک های رزونانس مغناطیسی هسته ای و کروماتوگرافی گازی به همراه بهره گیری از روش آنالیز چند متغیری

Abstract

زعفران با نام علمی Crocus sativus L. ، گران ترین چاشنی مورد استفاده در جهان محسوب می شود. بخش مورد استفاده آن در واقع کلاله گل هاست. ایران یکی از کشورهایی است که نقش عمده ای در تولید زعفران ایفا می کند (76% مصرف کل سالیانه دنیا). عمده ترین کاربرد زعفران در صنایع غذایی و بعنوان رنگ دهنده و عطر دهنده به غذا می باشد. از جمله اثرات فارماکولوژیکی زعفران می توان به کاربرد آن به عنوان ضد افسردگی و اضطراب، ضد سرطان ، پیشگیری کننده از بیماریهای قلبی ت عروقی اشاره نمود. کیفیت زعفران براساس سه فاکتور اصلی رنگ، طعم و عطر آن تخمین زده می شود، ترکیبات شاخص این فاکتورها به ترتیب شامل کروسین ، پیکروکروسین و سافرانال می باشند.ارزش و قیمت بالای زعفران، آن را در معرض تقلبات مختلف قرارداده است. از این رو تعیین کیفیت و خلوص زعفران از دیرباز مورد توجه بوده است و مطالعات متعددی در جهت توسعه روش های آنالیز زعفران و ناخالصی های احتمالی موجود در آن صورت گرفته است از جمله روش های آنالیز دستگاهی که به صورت دقیق تری قادر به شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات مختلف در زعفران هستند و مورد توجه گرفته اند میتوان به انواع روش های کروماتوگرافی و طیف سنجی اشاره نمود. در مطالعه حاضر که، با هدف بررسی پروفایل متابولیک ترکیبات فرار و غیر فرار و احیاناگ‍ ناخالص های موجودر در زعفران طراحی شده بود، از دو روش طیف سنجی و رزونانس مغناطیسی هسته ای و کروماتوگرافی گازی ت اسپکتروسکوپی جرمی استفاده شد. در این مطالعه دو تقلب رایج در زعفران (گلرنگ، رنگ های صناعی) مورد بررسی قرار گرفت.

طیف سنجی NMR جهت مشاهده الگوی مواد موجود در زعفران و GC-MS جهت مقایسه ترکیبات فرار موجود در اسانس زعفران که به روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر استخراج شده بود، طراحی شدند. در نتایج حاصل از طیف NMR ، پیک های شاخص رنگ، طعم و عطر زعفران قابل ملاحظه بودند. داده های حاصل از طیف NMR پس از یک مرحله Processing نرم افزاری، توسط آنالیز آماری چند متغیری با روش های PCA (Principal component analysis) و HCA (Heirarchikal cluster analysis) ، مورد بررسی قرار گرفتند. PCA روشی است که توسط آن می توانیم الگوی طبیعی توزیع نمونه ها (Score plot) و متغیرها (Loading plot) را نسبت به هم ملاحظه کنیم. نمودار Loading اهمیت متغیرها را در تمایز نمونه ها از یکدیگر نشان میدهد. نتایج حاصل از HCA به صورت یک نمودار درختی نمایش داده می شود. از بالا به پایین شباهت نمونه ها بیشتر می گردد. به طوری که نمونه هایی که در یک خانواده قرار دارند، بیشترین شباهت را به هم دارا می باشند. بررسی بیشترنشان داد که آنالیز با هر دو متد به نتایج مشابهی می انجامد. نتایج حاصل از دو تکنیک GC-MS و 1HNMR نیز م‌ید یکدیگر می باشند. با توجه به این که تکنیک NMR قادر است پروفایل متابولیک ترکیبات شاخص (شامل ترکیبات غیر فرار و فرار موثر در عطر) را نشان دهد، از این رو میتوان گفت استفاده این تکنیک به همراه روش های آنالیز چند متغیری، روشی مناسب در جهت تعیین کیفیت و عدم خلوص نمونه های زعفران می باشد. از فواید این روش ، عدم نیاز به آماده سازی های پیچیده نمونه، انجام آن در زمان کم و با مقدار اندکی از نمونه می باشد.