بررسی سیر تاریخی فارماکوپه ها و نقش آنها در پیشبرد داروسازی
Abstract
با نگاهی عمیقتر به کتب فارماکوپه و محتوای آنها در می یابیم که با مراجعه به این ماخذ میتوان اطلاعاتی راجع به ساختمان شیمیایی داروها، اسامی علمی و تجارتی و شیمیایی، فرمولهای گسترده دارویی، استخلافهای ماده، خواص فیزیکی و شیمیایی داروها، خصوصیات فارماکولوژیکی و فارماکوکینتیکی، عوارض جانبی احتمالی، اثرات درمانی، علل عوارض جانبی و مکانیسم اثرات درمانی تعیین مقدارها، رفرانس های تخصصی مختصر در مورد علت عوارض جانبی، اثر برسیستمهای مختلف بدن انسان، اثر در حالات خاص فیزیولوژیکی چون حاملگی ، چگونگی مصرف و دز مصرف را به صورت مفیدی بدست آورد. پس این کتب برای پاسخگویی به سئوالاتی که به هنگام ابتیاع دارو خواه به صورت OTC و بدون تجویز توسط پزشک و خواه باتجویز پزشک در ذهن مصرف کننده بوجود میآید قابل استفاده میباشند. از طرفی بر پزشکان و داروسازان و دیگر افرادی که در تامین سلامت عموم و در جهت راهنمایی آنها می کوشند ضروری است که همیشه این منابع را در دسترس داشته باشند و برای اطلاع رسانی صحیح به افراد به طور دقیق از آنها استفاده کنند و در این راستااین نکته را نیز مد نظر داشته باشند که از آنجایی که داروهای جدید به صورت مداوم و متناوب در مراکز توزیع دارو با مارکهای مختلف ارائه میشوند و به موضع و سریعا" گزارشات عوارض جانبی و احتیاطهای لازم تشخیص داده شده ودیگر اطلاعات جدید در مورد آنها به روشنی در دسترس عمومی نمیباشد و از آنجائی که دارو یکی از اقلامی است که با سلامتی افراد به صورت تنگاتنگ در ارتباط میباشد و همینطور چون کسب اطلاعات در مورد داروها نیاز به اطلاعات تخصصی و فنی در این رشته دارد و برای همه اقشار جامعه به سهولت قابل دستیابی نمیباشند الزاما" بایستی از منابعی که به صورت جدید و مطابق با اطلاعات و تحقیقات روز ارائه میشوند استفاده نمایند. برای تایید این امر می توانیم به عنوان مثال تجویز و استعمال نابجا و نادرست "سفکسیم" در چند سال گذشته را در کشورمان ذکر کنیم که باعث ایجاد مقاومت وسیعی در انواع سوشهای باکتریایی شد و عملا" تا حدود بسیار وسیعی و برای مدتی طولانی از اثرات مفید این دارو در برابر عفونتهای مختلف محروم شدیم. این نکته قابل ذکر است که از دو قرن گذشته هم علم پزشکی و هم داروسازی تغییرات عمدهای نموده است. هر چند پیشرفت علم پزشکی شاید به آن صورت هم بارز نبوده باشد چرا که از ملزومات این علم، جمع آوری و فرآوری و تهیه داروهاست و بدین ترتیب میتوان اذعان داشت داروسازی روند خلق یکی از ابزار بسیار مهم زندگی بشر است که این ابزار برای ایجاد کنترل بیشتر بر روی زندگی بشر و طولانیتر و بهتر کردن آن ضروری است کاوش در چگونگی افزایش دانش ما در خصوص داروها با پیشرفتها، تجارت و پیشرفت فنآوری ها در هم آمیخته است و دارو در واقع آمیزهای از اسطوره و علم و یا فولکلور و واقعیت حال است که تصورات قدیمی با ایده های جدید وامروزی ممکن است آدمی را به اشتباه بیاندازند. با بررسی تاریخچه فارماکوپهها که مهمترین اسناد این پیشرفت در طول تاریخ بودهاند و هستند این نکته را در مییابیم تا سال 1820 تقریبا" تمامی فارماکوپهها شبیه بودهاند و کسانی برای خود از داروهای گیاهی نیز استفاده کردهاند ولی از سال 1880 به بعد تولید داروهای شیمیایی اوج گرفت و هزاران دارو و فرمولاسیون جدید با انواع مارکهای گوناگون به بازار عرضه شد. در نتیجه تحیقات وسیع و گسترش کمیته های انتشار فارماکوپه ها و با بکار بردن اصول جدید مدیریت واقتصاد و برنامهریزی و نحوه استفاده از نرم افزارها و سایر ابزار جدید و تکنولوژی پیشرفته در طراحی و ساخت داروها و همچنین انتشار این کتب، رفته رفته هر کدام از آنها خصوصیات و خط نگارش و گردآوری ویژه ای را پیش گرفتند بطوریکه امروزه انواع آ نها را با استخوانبندی و طرز تالیف و ویرایش ویژهای در دسترس داریم، به عنوان مثال در USP برای تعیین مقدارها بیشتر از روشهای کروماتوگرافی با لایه نازک و در BP از اسپکترفتومتری ماوراء بنفش استفاده شده است و یا انواع مثالهای دیگر که در این زمینه میتوان ذکر نمود. ضمنا" همانگونه که اشاره شد هر فارماکوپه بر حسب شرایط اقلیمی و اجتماعی و فرهنگی هر کشوری تهیه می شود و از طرف دیگر با توجه به خصوصیات نژادی مردم کشورها مصرف داروها نیز از کشوری به کشوردیگر فرق می نمایند علیهذا اختلافاتی در بعضی از موارد از نظر مقدار درصد مواد موثره داروها و یا اصطلاحات فرهنگی در فارماکوپه ها دیده میشود. در خاتمه باید توجه داشت که این تنوع در محتوا دلیل به اعتبار تعدادی از این کتابها و مردود کردن عده ای دیگر نمی باشد. چون پایه و اساس همه این کتابها در نهایت از لحاظ علمی قابل استناد و معتبر است و برای از بین بردن اختلاف نظرات وعقادی در مورد چگونگی مصرف دارو در جهت هماهنگسازی جهانی اصلاعات و تحقیقات با در نظر گرفتن فرهنگهای هر کشور و اصول صحیح کاربری، ضرورتا" توسط همه کشورهایی هم که هنوز صاحب فارماکوپهای ملی نمیباشند از جمله کشور ما الزاما" باید مورد استفاده قرار گیرند.