بررسی ارتباط بین وضعیت اقتصادی-اجتماعی و عملکرد رانندگی در رانندگان شهر تبریز بر اساس جمعیت تحت پوشش کوهورت ترافیک

Abstract

خلاصه فارسی

مقدمه و هدف: عامل اصلی بروز حوادث ترافیکی بعنوان اصلی‌ترین علت ناتوانی و مرگ‌ومیر، رفتار پرخطر رانندگی می‌باشد. شناسایی به‌موقع عوامل تاثیرگذار بر آن می‌تواند درکاهش این رفتارهای پرخطر موثر باشد. بررسی تاثیر موقعیت اجتماعی‌اقتصادی افراد بر عملکرد رانندگی می‌تواند در راستای برنامه‌ریزی مناسب‌تر در انجام مداخلات کاهش‌دهنده عوارض ناشی از حوادث ترافیکی موثر باشد. از این‌رو این مطالعه با هدف بررسی ارتباط بین وضعیت اجتماعی‌اقتصادی افراد و عملکرد رانندگان براساس مطالعه بزرگ همگروهی کوهورت ترافیک شهر تبریز انجام شد. مواد و روش‎کار: این مطالعه یک مطالعه مقطعی (cross- sectional) بر اساس داده‌های مطالعه کوهورت مبتنی بر جمعیت ترافیک )کوهورت پرشین) می‌باشد که با مشارکت 450 نفر از افراد راننده ساکن شهر تبریز از تاریخ 1398 تا 1401 انجام شد. ابزار گردآوری داده‌ها شامل پرسشنامه وضعیت اقتصادی‌اجتماعی و پرسشنامه عملکرد رانندگی منچستر بود. پرسشنامه وضعیت اقتصادی‌اجتماعی شامل 6 مولفه شغل سرپرست خانوار (منبع اصلی درآمد)، تعداد سال‌های تحصیلی گذرانده سرپرست خانوار، کل درآمد ماهیانه اعضای خانوار، ارزش پولی مسکن شخصی، ارزش پولی خودروی شخصی و سهم هزینه‌‌های بهداشتی درمانی از کل هزینه‌‌های خانوار می‌باشد. جهت تعیین نمره کلی این پرسشنامه، نمرات مربوط به سوالات 4 و 5 و 6 در 33/0 ضرب شده و سپس نمرات مربوط به 6 مولفه با هم جمع شدند. جهت طبقه‌بندی وضعیت اقتصادی‌اجتماعی از پنجک‌ها استفاده شد و افراد بر اساس نمره وضعیت اقتصادی‌اجتماعی در یکی از طبقات خیلی‌ضعیف، ضعیف، متوسط، خوب و خیلی‌خوب قرار گرفتند. حداکثر نمره قابل کسب از پرسشنامه وضعیت اقتصادی‌اجتماعی توسط شرکت کننده 61/26 می‌باشد. پرسشنامه عملکرد رانندگی منچستر شامل 27 سوال است که چهار نوع رفتار پرخطر رانندگی شامل لغزشها (8 سوال)، خطاها (8 سوال)، تخلفات پرخاشگرانه (8 سوال) و تخلفات معمولی (3 سوال) را مورد بررسی قرار می‌دهد. حداقل و حداکثر نمره برای سه مولفه لغزش‌ها، خطاها و تخلفات معمولی به ترتیب 0 و 40 و برای مولفه تخلفات پرخاشگرانه به ترتیب 0 و 15 می‌باشد. در این پرسشنامه نمره رانندگی کمتر به معنای عملکرد رانندگی بهتر (تخلف کمتر) و نمره بیشتر به معنای عملکرد رانندگی بدتر (تخلف بیشتر) می‌باشد. پرسشنامه‌ها توسط پرسشگران مرکز تحقیقات ترافیک در بین افراد واجد شرایط توزیع، سپس افراد شرکت‌کننده در مطالعه بصورت خوداظهاری به سوالات پرسشنامه پاسخ دادند. پرسشنامه‌های تکمیل‌شده توسط پرسشگران مرکز تحقیقات ترافیک جمع‌آوری و اطلاعات ثبت گردید. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار STATA ورژن 17 آنالیز گردید. برای بررسی ارتباط بین دو متغیر وضعیت اقتصادی‌اجتماعی و عملکرد رانندگی از آزمون‌های آماری partial spearmans rank correlation، spearmans rank correlation و kruskal-wallis rank test استفاده شد. یافته‎ها: براساس یافته های مطالعه، بیشتر افراد مورد مطالعه مرد (3/65%)، متاهل (72%)، در محدوده سنی 50-41 سال (22/24%) و حداکثر دیپلم (2/48%) بودند. میانگین نمره کل وضعیت اقتصادی اجتماعی کل شرکت کنندگان 85/14 و میانه نمره 3/14 بوده است. حداکثر نمره وضعیت اقتصادی‌اجتماعی قابل کسب توسط شرکت کنندگان 61/26 می باشد. بیش از 41 درصد افراد شرکت کننده دارای وضعیت اقتصادی‌اجتماعی خوب به بالا بودند. میانگین نمره کل استاندارد شده عملکرد رانندگی در میان شرکت کنندگان 17/8 بوده است. بیشترین میانگین نمره مربوط به حیطه تخلفات پرخاشگرانه (عمدی) با نمره 05/12 و کمترین نمره مربوط به حیطه لغزش با نمره 72/5 می‌باشد. میانگین نمره عملکرد رانندگی در مردان بیشتر از زنان بود. بین وضعیت اقتصادی‌اجتماعی با عملکرد رانندگی افراد شرکت‌کننده ارتباط معنی‌دار آماری یافت نشد (05/0<P). بین وضعیت اقتصادی‌اجتماعی با حیطه‌های لغزش و تخلفات معمولی(غیرعمدی) و نمره کل عملکرد رانندگی در میان شرکت‌کنندگان، یک همبستگی ناچیز مثبت معنی‌دار مشاهده شد. نتیجه‎گیری: گرچه در این مطالعه ارتباط آماری معناداری بین وضعیت اقتصادی‌اجتماعی و عملکرد رانندگی وجود نداشت اما بین وضعیت اقتصادی‌اجتماعی با حیطه‌های لغزش و تخلفات معمولی (غیرعمدی) و نمره کل عملکرد رانندگی در میان شرکت‌کنندگان، یک همبستگی ناچیز مثبت معنی‌دار مشاهده شد. با توجه به ‌اینکه میانگین نمره عملکرد رانندگی در مردان بیشتر از زنان بود و این نشان از بروز بیشتر رفتار پرخطر رانندگی در مردان در مقایسه با زنان دارد، و به طور معمول در سطح جامعه تعداد مردان راننده بیشتر از زنان است. از این رو سیاستگذاران این حوزه می‌بایست در برنامه‎‌ریزی و انجام مداخلات مربوطه تمرکز بیشتری بر مردان داشته باشند. همچنین براساس نتایج، افرادی که از نظر وضعیت اقتصادی‌اجتماعی در طبقات خوب و خیلی‌خوب قرار داشتند نمره عملکرد رانندگی بالاتری داشتند که نشان از تمایل این افراد به تخلف بیشتر می‌باشد. از این رو توصیه می شود علل تمایل افراد با وضعیت اقتصادی‌اجتماعی در قالب طرح تحقیقاتی عملیاتی توسط سازمان های زیربط و با همکاری دانشگاهیان مورد بررسی قرار گیرد و بارزترین عامل تمایل این افراد به انجام تخلف و رانندگی پرخطر مشخص گردد و برنامه‌ریزی موثری در جهت کاهش تمایل این افراد صورت گیرد. علاوه بر این نتیجه مطالعه نشان داد که تخلفات پرخاشگرانه (عمدی) دربین شرکت‌کنندگان بیشترین نمره را به خود اختصاص داده است که خود می‌تواند ناشی از عصبانیت، ناراحتی یا عدم امنیت باشد که فرد ممکن است از آن آگاه باشد یا نباشد. با توجه به این مسئله می‌بایست با استفاده از تجربیات و دانش افراد متخصص در حوزه روان شناسی، نحوه پاسخگویی به افرادی که دچار پرخاشگری منفعل هستند را تعیین و در برنامه‌ریزی در جهت کاهش حوادث رانندگی از آن بهره برد. واژه‎های کلیدی: وضعیت اقتصادی-اجتماعی، عملکرد رانندگی، رانندگان، رفتار رانندگی، رفتار پرخطر رانندگی، کوهورت ترافیک پرشین تبریز