تحلیل سیاست های پیشگیری از کمخونی ناشی از فقر آهن در ايران و تدوین گزينه های سیاستي پیش رو

Abstract

خلاصه هدف: کمخونی ناشی از فقر آهن (IDA) یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی در سطح جهانی است که به ویژه در کشورهای در حال توسعه و مناطقی با دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و تغذیه‌ای مشاهده می‌شود. از آنجا که فقر آهن عمدتاً در گروه‌های خاصی از جمعیت مانند زنان باردار، کودکان و افراد کم‌درآمد مشاهده می‌شود، لازم است که سیاست‌های پیشگیری به‌طور ویژه برای این گروه‌ها طراحی و اجرا شوند. تحلیل و ارزیابی سیاست‌های موجود در این زمینه و بررسی گزینه‌های سیاستی می‌تواند به ارائه راهکارهای مؤثرتر و مناسب‌تر برای کاهش شیوع IDA کمک کند. تحلیل سیاستهای پیشگیری از IDA ، مي تواند مشكلات و همچنین فرصتهای موجود در خصوص اين سیاست را برای محققین و سیاستگذاران شناسايي کرده و در سیاستگذاری های کلان کشوری مورد استفاده قرار گیرد. لذا، اين مطالعه با هدف تحلیل سیاست های پیشگیری از IDA در ايران و ارائه گزينه های سیاستي انجام گرديد. روش ها: مطالعه حاضر در 3 فاز اجرا شد. ابتدا مروری بر سیاست ها و برنامه ها و مداخلات انجام شده در کشورهای مختلف در جهت کنترل و پیشگیری از IDA انجام شد. مقالات از پایگاههای داده ای بر اساس دارا بودن معیارهای ورود انتخاب شد. مطالعاتی که برنامه ها و مداخلات کشورهای مختلف در کنترل و پیشگیری از IDA را در سطح ملی بررسی کرده بودند وارد مطالعه شدند. در فاز دوم کیفی مطالعه بر اساس رويكرد تحلیل سیاست با استفاده از چارچوب مثلث سیاستگذاری انجام شد. ابتدا 33 مصاحبه نیمه ساختار با مشارکت کنندگان در سطوح سیاستگذار یا ارائه دهنده سیاست، 45 مصاحبه در سطح ارائه دهنده خدمت و 9 بحث گروهی با گیرندگان خدمت به عمل آمد. تحلیل محتوی، فرايند و ذينفعان بر اساس نتايج حاصل از مصاحبه ذينفعان، بررسي اسناد و متون انجام گرفت. تحلیل زمینه سیاستي بر اساس نتايج حاصل از مصاحبه، بررسي اسناد، متون و همچنین تحلیل SWOT انجام شد. در فاز سوم گزینه های سیاستی متناسب بر اساس نتایج مطالعه تدوین شد. در پايان پنل خبرگان با شرکت 10 نفر از خبرگان جهت ارائه گزينه های سیاستي به شكل مجازی تشكیل گرديد. در طول مطالعه از نرم افزار Policymaker برای تحلیل ذينفعان و MAXQDA برای تحلیل موضوعي چارچوب مطالعه استفاده گرديد. تلاش شد تا گزینه های سیاستی و خلاصه سیاستی متناسب با شرایط ایران و با در نظر گرفتن معیارهای مذکور و سایر موارد مهم تدوین و ارائه گردد. يافته ها: یافته‌های این تحقیق نشان‌دهنده چالش‌ها و فرصت‌های مختلف در راستای پیشگیری از IDA با تمرکز بر سیاست‌های موجود و تحلیل آن‌ها از منظر مدل مثلث سیاستگذاری است. در مرحله اول مطالعه نتایج حاصل از مطالعه مروری نشان داد که در کشورهای مختلف سیاستهای مختلفی جهت کنترل و پیشگیری از IDA انجام میگیرد. مهمترین و رایج ترین سیاست ها مکمل یاری و غنی سازی است. استفاده از سیاست های ترکیبی نتیجه مطلوب تری خواهد داشت. مرحله تحلیل سیاستها نشان داد که در ايران به برنامه های پیشگیری از IDA کمتر توجه شده و محتوی برنامه ها با توجه به ساختار جامعه ايراني، کاملا بومي سازی نشده است. سیاست‌گذاری‌ها به‌طور غالب تحت تأثیر شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قرار دارد. مشكلات و موانع مانند کمبود نیروی انساني، مشکلات فرهنگی- اجتماعی، مشکلات اقتصادی، مشکلات موجود در وزارت بهداشت، تجهیزات و امكانات، همكاری ناکافي سازمان های ذينفع، اولويت رويكرد درماني بر پیشگیری و سیاستگذاری های از بالا به پايین، مشکلات مربوط به صنعت مؤثر بر کاهش شیوع در کشور اشاره کرد از چالش های مهم شناسايي شده بودند. علاوه بر این، تغییرات مداوم در دولت‌ها و عدم هماهنگی میان وزارتخانه‌ها و نهادهای مختلف سبب شده است که برنامه‌های پیشگیری از IDA، نه تنها پایدار نباشند بلکه در بسیاری از مواقع با تأخیر یا به‌طور ناقص اجرایی شوند. با این حال، مشکلات اجرایی نظیر دسترسی دشوار به مکمل‌ها، ضعف در توزیع صحیح و به‌موقع آن‌ها و همچنین نبود نظارت‌های کافی در این زمینه، موجب کاهش کارایی این برنامه‌ها شده است. به‌علاوه، در بسیاری از موارد، راه‌حل‌های فنی به‌تنهایی نمی‌توانند به نتیجه مطلوب برسند، چرا که تغییرات فرهنگی و اجتماعی در برخی جوامع موجب می‌شود که مردم به برنامه‌های تغذیه‌ای یا مصرف مکمل‌ها توجه کمتری داشته باشند. فقر فرهنگی و عدم آگاهی کافی در جوامع آسیب‌پذیر، یکی از عوامل اصلی شیوع فقر آهن در این مناطق است. بنابراین، برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی می‌توانند نقشی اساسی در تغییر رفتار غذایی مردم داشته باشند و اثر بخشی سیاست‌های پیشگیرانه را تقویت کنند. این تحقیق نشان می‌دهد که چالش‌های موجود در سیاست‌های پیشگیری از IDA ، نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ است که در آن هم عوامل سیاسی، فنی و اجتماعی به‌طور یکپارچه در نظر گرفته شوند. از یک سو، تقویت حمایت‌های مالی و سیاسی از برنامه‌های پیشگیرانه ضروری است تا این برنامه‌ها پایدارتر شوند و از سوی دیگر، توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی و ارتقاء آگاهی عمومی می‌تواند موجب تغییرات مثبتی در رفتارهای تغذیه‌ای مردم و افزایش اثرگذاری سیاست‌ها گردد. نهايتا، بعد از تشكیل پنل خبرگان گزينه های سیاستي جهت پیشگیری از IDA در ايران در پیشنهاد گرديد. نتیجه گیری: تحلیل سیاست‌های پیشگیری از IDA با استفاده از مدل مثلث سیاستگذاری نشان داد که برای کاهش شیوع این بیماری در جوامع هدف، لازم است تا سیاست‌های موجود در سطح سیاسی، فنی و اجتماعی هم‌راستا و هماهنگ شوند. از آنجا که چالش‌های اجرایی و کمبود منابع مالی از مهم‌ترین موانع هستند، پیشنهاد می‌شود که دولت‌ها به‌طور مؤثرتر از ظرفیت‌های موجود در سازمان‌های غیر دولتی، بخش خصوصی و سازمان‌های بین‌المللی بهره‌برداری کنند. همچنین، اصلاحات در زمینه آموزش عمومی و افزایش آگاهی جامعه از اهمیت تغذیه صحیح و مصرف مکمل‌ها می‌تواند به‌عنوان یک گام اساسی در پیشگیری از IDA به‌حساب آید. در نهایت، این تحقیق بر لزوم یکپارچگی و هماهنگی بین سیاست‌های بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی تأکید می‌کند تا بتوان به‌طور مؤثرتر با چالش IDA مقابله کرد. کلمات کلیدی: تحلیل سیاست، پیشگیری، کمخونی ناشی از فقر آهن، گزینه سیاستی، ایران