رفتارهای غربالگری سرطان پستان و ارتباط آن با سواد سلامت و درک از سرطان پستان در زنان مراجعه کننده به مراکز سلامت شهر تبریز، 1401

Abstract

پیش زمینه و هدف: تشخیص زود هنگام سرطان پستان و به دنبال آن درمان به موقع از اقدامات کنترلی و پیشگیرانه ی موثری است که می تواند مرگ و میر ناشی از سرطان پستان را به ویژه برای گروه های پرخطر کاهش دهد. غربالگری جزء کلیدی برنامه ی تشخیص زود هنگام سرطان پستان است. تشخیص زود هنگام سرطان پستان گام مهمی برای کاهش مرگ و میر ناشی از این بیماری است. این مطالعه با هدف تعیین رفتار های غربالگری سرطان پستان و عوامل مرتبط با آن در زنان بالای 40 سال مراجعه کننده به مراکز سلامت شهر تبریز در سال 1401 انجام شده است. روش‏ها: در این مطالعه که از نوع توصیفی همبستگی بود، 372 نفر از زنان بالای 40 سال که به مراکز سلامت شهر تبریز مراجعه می نمودند، به روش خوشه ای تصادفی انتخاب شدند. پرسشنامه‌های دموگرافیک، درک سرطان پستان و چک لیست رفتار های غربالگری سرطان پستان و سواد سلامت به روش مصاحبه تکمیل شدند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی ( فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون های همبستگی پیرسون، تی مستقل، آنالیز واریانس یک طرفه و رگرسیون لجستیک چند متغیره با استراتژی(backward) با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 16 انجام شد. نتایج: در این مطالعه 372 زن بالای 40 سال مراجعه کننده به مراکز سلامت شهر تبریز شرکت نمودند. اکثریت نمونه های شرکت کننده در این پژوهش خانه دار (54.6%)، متاهل (79.6%)، دارای درآمد کافی (60.7%)، دارای تحصیلات دانشگاهی (41.2%) و بدون هیچ بیماری زمینه ای (56.7%) بودند. 39 نفر (10.5 درصد) سابقه توده خوش خیم در خود و 74 نفر (19.9 درصد ) در بستگان خود داشتند. در خصوص رفتار های غربالگری یافته های مطالعه ی حاضر نشان داد که 68.3% از زنان بالای 40 سال معاینه ی پستان(9.9% منظم و ماهانه)، 60.2% معاینه ی پستان توسط پزشک یا ماما (8.9% منظم و هر شش ماه)، 51.3% ماموگرافی (12.3% منظم و سالانه)، 36.2% سونوگرافی (3.8% منظم و هر 6 ماه) انجام می دهند. میانگین کلی درک از سرطان پستان 04/65 و انحراف معیار 06/8 بود که در سطح متوسط می باشد و میانگین کلی سواد سلامت 97/68 و احراف معیار 04/23 بود. با استفاده از مدل رگرسیون چند متغیره و با استراتژی Backward:LR نتایج نشان داد که وجود توده ی خوش خیم در بستگان (a OR=2.47 ,P=0.008) و درک سرطان پستان (a OR=2.20 ,P=0.009) با خودآزمایی پستان و متغیر های سن خود فرد (a OR=2.40 ,P=0.003)، و وجود توده های خوش خیم در خود فرد (a OR=8.49 ,P=<0.001) رابطه معنی داری را با معاینه پستان توسط ماما یا پزشک و متغییر های سن (a OR=2.33 ,P=0.005)، وجود توده ی خوش خیم در خود فرد (a OR=8.84 ,P=0.054) با ماموگرافی و متغیر وجود توده ی خوش خیم در خود فرد(a OR=18.84 ,P=0<.001) با سونوگرافی معنی دار شدند. بدین معنی که احتمال انجام خودآزمایی در زنانی که سابقه وجود توده خوشخیم در بستگان خود دارند نسبت به زنانی که ندارند 47/2 برابر بیشتر بوده و زنانی که درک سرطان پستان متوسط و پایین دارند در مقایسه با زنانی که درک سرطان پستان بالاتری دارند 2/2 برابر شانس بیشتری برای خودآزمایی پستان دارند. زنانی که سابقه توده خوش خیم داشتند نسبت به زنانی که توده خوش خیم نداشتند 8 برابر و زنانی که در گروه سنی 50-59 سال هستند نسبت به زنان بالای 60 سال 4/2 برابر شانس بیشتری برای معاینه بالینی پستان توسط پزشک یا ماما دارند. زنانی که سابقه توده خوشخیم در خود داشتند 8/8 برابر نسبت به زنانی که نداشتند و زنانی که در گروه سنی 50-59 سال بودند نسبت به زنان 60 ساله و بالاتر 38/2 بار بیشتر احتمال انجام ماموگرافی را داشتند. زنانی که سابقه توده خوش خیم دارند احتمال انجام سونوگرافی تکمیلی در آنها 84/18 برابر نسبت به زنانی که توده ندارند بیشتر است. بحث و نتیجه گیری: با توجه به پایین بودن میزان رفتارهای غربالگری در فواصل توصیه شده، لازم است مراقبین سلامت در این خصوص توجه بیشتری نموده و در آموزش های خود به لزوم انجام غربالگری در فواصل توصیه شده تاکید نمایند. همچنین استفاده از سیستم های یادآور در سیستم بهداشتی کشور به منظور یادآوری زمان مناسب انجام غربالگری خصوصا برای زنان بالاتر از 40 سال توصیه می شود. ارتقای دانش و بهبود نگرش و درک از سرطان پستان نیز در مراکز سلامت که سطح تماس اول زنان با سیستم بهداشتی می باشد ضروری به نظر می رسد. میزان درک زنان ایرانی از سرطان پستان نسبتا پایین است و این می‌تواند یکی از علل افزایش میزان مرگ ومیر ناشی از این بیماری می‌شود. بعد ترس درک شده کمترین میانگین را در بین ابعاد مختلف دارد. میزان ترس درک شده می تواند بر رفتار محافظتی زنان تاثیر بگذارد.