طراحی و ارزشیابی پروتکل آموزش فرآیند پرستاری در مقطع کارشناسی رشته پرستاری

Abstract

مقدمه: فرآیند پرستاری هسته مرکزی عملکرد پرستاری و سازمان‌دهنده مراقبت و حل مسئله در حرفه پرستاری می‌باشد. امروزه روش‌های متنوعی در آموزش فرآیند پرستاری به دانشجویان پرستاری مقطع کارشناسی استفاده می‌شود، ولی این آموزش‌ها مبتنی بر ساختار پایه‌ای هم‌چون مدل، الگو، گایدلاین یا پروتکل اختصاصی و مدونی نیستند. همچنین پیامدهای آموزشی مورد انتظار هر روش و اثربخشی آن نیز متفاوت از دیگری است. درحالی‌که با توجه به اهمیت فرآیند پرستاری در آموزش پرستاری، نیاز به وجود پروتکلی جامع و کل‌نگر که بتواند فرآیند یاددهی و یادگیری را به صورت هدفمندی هدایت کرده و منجر به توسعه مهارت‌های تدوین برنامه مراقبتی و تفکر شامل تفکر انتقادی، استدلال بالینی و قضاوت بالینی شود، کاملاً حس می‌شود. بنابراین با توجه به این خلأ در آموزش پرستاری ایران و جهان، مطالعه حاضر با هدف طراحی و ارزشیابی پروتکل آموزش فرآیند پرستاری در مقطع کارشناسی رشته پرستاری انجام شد. روش پژوهش: این پژوهش به روش ترکیبی با طرح متوالی اکتشافی انجام گرفت. بدین منظور در بخش اول پژوهش، ابتدا مطالعه کیفی با تحلیل محتوای کیفی قراردادی با هدف تعیین وضعیت موجود آموزش فرآیند پرستاری در بازه زمانی مرداد ماه 1399 تا بهمن ماه 1400 به مدت 18 ماه و طی مصاحبه با 16 نفر از دانشجویان، دانش‌موختگان و اساتید انجام شد. سپس مرور نظام‌مند و حوزه‌ای در 10 پایگاه داده‌ای جهت تعیین ویژگی‌های آموزش‌های مؤثر برای آموزش فرآیند پرستاری مورد استفاده در ایران و جهان انجام گردید. در نقطه اتصال مرحله کیفی به کمی، توسعه پروتکل آموزش فرآیند پرستاری بر اساس یافته‌های دو مرحله قبلی انجام، سپس قابلیت علمی و اجرایی پروتکل به دست آمده به روش دلفی در 2 فاز از دیدگاه مدرسین و صاحب‌نظران آموزش فرآیند پرستاری تعیین گردید. در بخش کمی مطالعه نیز طی شش ماه اول سال 1401، سه مطالعه مداخله‌ای با مشارکت مجموعاً 102 دانشجوی پرستاری کارشناسی در گروه‌های مداخله و مقایسه طراحی شد و اثربخشی پروتکل طراحی شده بر پیامدهای یادگیری به صورت مهارت تدوین برنامه مراقبتی و مهارت‌های تفکر شامل تفکر انتقادی، استدلال بالینی و قضاوت بالینی در دانشجویان مقطع کارشناسی پرستاری بررسی گردید. یافته‌ها: تحلیل داده‌های تحلیل محتوای کیفی قراردادی منجر به شناسایی سه طبقه اصلی شامل «موانع تأثیرگذار بر آموزش و بکارگیری فرآیند پرستاری»، «تسهیل کننده‌های آموزش و بکارگیری فرآیند پرستاری» و «راهکارهای پیشنهادی ارتقاء آموزش و بکارگیری فرآیند پرستاری» شد. پس از تبیین وضعیت موجود آموزش فرآیند پرستاری، در مجموع 51 مطالعه شامل 35 مطالعه در مرور نظام‌مند و 16 مطالعه در مرور حوزه‌ای مورد بررسی قرار گرفتند و روش‌های آموزش فرآیند پرستاری و مهارت‌های مورد نیاز آن شناسایی و ویژگی‌های آن‌ها تعیین گردید. بر اساس یافته‌های این دو مرحله، پروتکل اولیه آموزش فرآیند پرستاری با سه مولفه شامل «پیش‌نیازهای آموزش فرآیند پرستاری»، «محتوای اصلی آموزش فرآیند پرستاری و ارائه آن در طول تحصیل» و «اصلاحات پیشنهادی جهت تسهیل آموزش فرآیند پرستاری» تدوین گردید و اصلاحات لازم بعد از اجرای پایلوت و تعیین قابلیت علمی و اجرایی آن، انجام گرفت. فرضیه¬های سه مطالعه مداخله ای مبنی بر اثربخشی پروتکل بر ابعاد مختلفی از پیامدهای مورد انتظار یادگیری و مهارت‌های تفکر، بخصوص در زمینه استدلال بالینی تایید گردید. سپس پروتکل آموزش فرآیند پرستاری با توافق صاحب‌نظران در فاز دوم مطالعه دلفی در فرآیند مرور پروتکل، نهایی گردید. نتیجه‌گیری: مطالعه حاضر منجر به توسعه پروتکل آموزش فرآیند پرستاری در 3 مؤلفه اصلی شامل (1) پیش‌نیازهای آموزش فرآیند پرستاری در زمینه افراد، دانش پایه و منابع؛ (2) محتوای اصلی آموزش فرآیند پرستاری در موقعیت‌های آموزش نظری فرآیند پرستاری، در دروس تخصصی نظری و در دروس کارآموزی و کارآموزی در عرصه و (3) اصلاحات پیشنهادی جهت تسهیل آموزش فرآیند پرستاری در کوریکولوم آموزشی، توسعه طرح‌های نوآورانه مبتنی بر پژوهش و بستر آموزشی گردید. این پروتکل، ساختاری جامع، دقیق و مدون برای آموزش فرآیند پرستاری در موقعیت‌های مختلف آموزشی با در نظر داشتن گروه‌های مجری و هدف فراهم می‌کند که به صورت یک فراپروتکل قابلیت بکارگیری در ابعاد کوچک‌تر و کاربردی‌تر را فراهم می‌سازد. بدین وسیله زمینه برای آموزش و بکارگیری فرآیند پرستاری در حرفه پرستاری به عنوان جوهره مراقبت پرستاری مهیا می‌شود.