شایستگی های مورد انتظار دانشجویان کارشناسی پرستاری ایران: مطالعۀ ترکیبی متوالی اکتشافی

Abstract

مقدّمه: شایستگی های پرستاری شاخص های حیاتی برای ارائۀ مراقبت با کیفیّت و ایمن هستند. در همین حال، دانشجویان پرستاری تازه فارغ التّحصیل شده به عنوان گروه حرفه ای شناخته می شوند که بر سلامت جمعیّت-های آینده تأثیر گذار هستند. تقاضای روزافزون برای عملکرد پرستاری با کیفیّت و ایمن باعث شده است که بسیاری از کوریکولوم های پرستاری در پاسخ به نیازهای متغّیر جامعه شکست بخورند. این تقاضا با ظهور فنّاوری های آموزشی جدید و شکاف بین تئوری و عمل بالینی بیشتر شده است. علاوه بر این، نگرانی ها در مورد عدم آمادگی دانشجویان برای ورود به عرصۀ بالین وجود دارد که می تواند کیفیّت مراقبت های پرستاری را کاهش داده و ایمنی بیمار را به خطر بیندازد. در ایران نیز فقدان و یا نقصان شایستگی های مـورد انتظـار از دانشجویان، علاوه بـر عدم تعریف واضح شایستگی های اصلی در سطوح ترمی کوریکولوم پرستاری ایران، باعث شده دانشجویان پرستاری شایستگی لازم برای کسب استانداردهای مراقبتی را نداشته باشند. لذا این مطالعه با هدف "تعیین شایستگی های مورد انتظار دانشجویان کارشناسی پرستاری ایران" انجام شد. روش پژوهش: مطالعۀ حاضر یک مطالعۀ ترکیبی متوالی اکتشافی بوده که شامل سه مرحله می باشد: در مرحلۀ نخست برای شناسایی شایستگی های مورد انتظار از دانشجویان کارشناسی پرستاری در ایران و جهان از مرور متون حوزه ای پیشنهاد شده توسّط مؤسّسۀ جوآنا بریگز (JBI) استفاده شد. فرایند انتخاب مطالعات مطابق با دستورالعمل PRISMA برای مطالعات حوزه ای(PRISMA-ScR) انجام شد. برای اطمینان از کیفیّت و ارزیابی دقّت روش شناختی مقالات منتخب، از ابزار ارزیابی مطالعات ترکیبی(MMAT) استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل و توصیف محتوا از تحلیل محتوای تجمیعی پیشنهاد شده توسّط هسیه و شانون (2005) استفاده گردید که شامل؛ شمارش و مقایسۀ کلمات کلیدی و محتوا و به دنبال آن تفسیر معنای زمینه ای است. در مرحلۀ دوّم، عبارات ابزار با استفاده از یافته های مرحله اوّل تولید گردید. سپس روایی ابزار با روایی صوری، روایی محتوا (تعیین نسبت و شاخص روایی محتوا) و روایی گروه های شناخته شده بررسی شد. پایایی آن نیز با روش همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ و ثبات به روش آزمون- بازآزمون بررسی گردید. در مرحلۀ سوّم طیّ یک مطالعۀ موازی با طرح توصیفی مقایسه ای، از 208 دانشکدۀ فعّال پرستاری (شامل 114 دانشکده سراسری و 94 دانشکده آزاد) از 31 استان به صورت نمونه گیری در دسترس، 721 نفر دانشجوی پرستاری سال آخر و 365 نفر از مدرّسین پرستاری که واجد شرایط ورود به مطالعه بودند، انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها در هر دو گروه از روش الکترونیکی در بستر پرس لاین برای دانشجویان و ایمیل برای مدرّسین استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده های توصیفی از فراوانی و درصد، برای متغیّرهای کمّی از میانگین و انحراف معیار و برای محاسبۀ اختلاف میانگین سطوح شایستگی ها در گروه ها از تی مستقل استفاده گردید. یافته ها: از مجموع 15875 مقالۀ انگلیسی و 1887 مقالۀ فارسی 48 مقاله (شامل 43 مقاله خارجی و 5 مقاله ایرانی) انتخاب شد. تحلیل داده ها با تحلیل محتوای کیفی تجمیعی منجر به شناسایی 17 شایستگی، در 5 حوزه شامل؛ "فردی سازی مراقبت (4 زیر طبقه شامل؛ تواضع فرهنگی 2 سؤال، کدهای اخلاقی و ارزشی 11 سؤال، کلّ نگری 1 سؤال، و ارتباط درمانی و تصمیم گیری مشارکتی 7 سؤال)"، "مراقبت پرستاری مبتنی بر شواهد" (2 زیر طبقه شامل؛ کسب دانش 4 سؤال و ارزیابی نقّادانه و بکارگیری شواهد کاربردی 6 سؤال)، "فرایند پرستاری حرفه‏ای" (3 زیر طبقه شامل؛ تفکّر نقّادانۀ عمومی (حلّ مسئله) 1 سؤال، تفکّر نقّادانۀ اختصاصی (استدلال، قضاوت و تصمیم گیری بالینی) 2 سؤال، و تفکّر نقّادانۀ حرفه‏ای/ بکارگیری فرایند پرستاری 10 سؤال)، "مدیریّت پرستاری" (2 زیر طبقه شامل؛ مدیریّت و رهبری 13 سؤال و انفورماتیک و ثبت پرستاری 3 سؤال)، و "آمادگی شغلی و توسعۀ حرفه‏ای" (6 زیر طبقه شامل؛ ویژگی‏های فردی 7 سؤال، قانون-مندی 2 سؤال، مهارت های بالینی/ رویه¬ای 2 سؤال، ایمنی 4 سؤال، خدمات بهداشتی پیشگیرانه 3 سؤال، و شایستگی مربّیگری 5 سؤال) به عنوان شایستگی ‏های مورد انتظار از دانشجوی در شرف فارغ التّحصیلی شد. پیش نویس اوّلیّه با 117 آیتم تهیّه شد که بعد از انجام فرایند روانسنجی، ابزار نهایی با 85 آیتم وارد مرحلۀ سوّم سطح بندی شد. مقایسۀ شایستگی های اصلی مورد انتظار و کسب شده از دیدگاه مدرّسین و دانشجویان پرستاری نشان داد که در هر 5 طبقه در سطح (01/0>P) معنی دار بود. امّا از بین این 5 طبقه، طبقۀ مراقبت پرستاری مبتنی بر شواهد، بیشترین اختلاف میانگین (mean diff=1) را داشت. نتیجه گیری: نتایج مطالعه در مرحلۀ کیفی (با تحلیل محتوای کیفی تجمیعی و مرور حوزه ای) شایستگی های اصلی مورد انتظار از دانشجوی کارشناسی پرستاری را به ترتیب اولویّت بر اساس تکرار در مطالعات قبلی شامل؛ آمادگی شغلی و توسعۀ حرفه ای، مدیریّت پرستاری، فردی سازی مراقبت، فرآیند پرستاری حرفه ای و مراقبت پرستاری مبتنی بر شواهد بود. یافته های مطالعه در مرحلۀ کمّی نیز نشان داد که هم در گروه مدرّسین پرستاری و هم دانشجویان، بیشترین سطح شایستگی های مورد انتظار و کسب شده مربوط به دو شایستگی آمادگی شغلی و توسعۀ حرفه ای، مدیریّت پرستاری و کمترین سطح شایستگی های مورد انتظار و کسب شده مربوط به دو شایستگی فرآیند پرستاری حرفه ای و مراقبت پرستاری مبتنی بر شواهد بود. بنابراین می توان نتیجه گیری کرد که همسو بودن یافته های مرحلۀ کمّی با یافته های مرحلۀ کیفی، بر تعمیم پذیری و معتبر بودن یافته های مطالعه صحّه گذاشته و اهمیّت این شایستگی ها و میزان توفیق موسّسات آموزش عالی پرستاری در رساندن دانشجویان به سطح مورد انتظار شایستگی را نشان داد. در ضمن می توان استنباط کرد محقّقین در این مطالعه به خوبی توانسته اند از نقاط قوّت ذاتی هر یک از روش های مطالعۀ کیفی و کمّی در جهت غلبه بر نقاط ضعف و کاستی های همدیگر استفاده کنند تا بتوانند پاسخ دقیق، معتبر و قابل اعتمادی به سؤال پژوهشی در مطالعۀ حاضر بدهند. این مطالعه همچنین شکاف بین انتظارات مدرّسین و شایستگی های کسب شده دانشجویان پرستاری را در تمام طبقات شایستگی نشان داد.