توسعه و ارزیابی مقدماتی سامانه طبقه بندی داروهای تجویزی موثر بر ایمنی ترافیک

Abstract

خلاصه فارسی : مقدمه: رانندگی تحت تاثیر داروها، از دهه‌های اخیر مشکل رو به رشد ایمنی ترافیک در بسیاری از کشورها است. رانندگانی که از داروهای پزشکی با اثر منفی بر عملکرد رانندگی استفاده می‌کنند، بیشتر از رانندگان دیگر در معرض خطر حوادث ترافیکی قرار دارند؛ زیرا رانندگی فرایند پیچیده ای است و به تعامل همزمان با خودرو و محیط خارجی نیاز دارد. مصرف برخی از داروها می‌تواند این فرایند‌ها را تحت تاثیر قرار داده و ایمنی ترافیک را به خطر بیندازد. از این رو این مطالعه با هدف توسعه و ارزیابی مقدماتی سامانه طبقه بندی داروهای تجویزی موثر بر ایمنی ترافیک انجام شد. روش کار و مواد : این پژوهش از نوع مطالعات ترکیبی (Mixed method) بوده و در چهار فاز از سال 1399 تا 1401 انجام شد. 1) ابتدا یک بررسی متون از تجارب جهانی، حول سیستم‌های طبقه بندی داروهای موثر بر ایمنی ترافیک به صورت مرور نظام مند انجام شد. 2) سپس داروهای رایج فارماکوپه ایران به کمک سیستم طبقه بندی دارویی DRUID طبقه بندی شد. 3) مرحله سوم شامل ارتقا و توسعه سامانه داروهای و رانندگی و معرفی آن به مردم بود. 4) پس از ورود داروها به سامانه و تکمیل شدن آن، سامانه به دو روش کمی (مقطعی، توصیفی تحلیلی) و کیفی (تحلیل محتوی)، ارزشیابی شد. در نهایت، اطلاعات حاصل از مرحله کمی و کیفی ارزشیابی جهت بهبود و اصلاح سامانه طبقه بندی داروهای موثر بر ایمنی ترافیک به کار گرفته شد. یافته‌ها: در این مطالعه 22 سیستم هشدار و طبقه بندی در حیطه داروها و ایمنی ترافیک شناسایی شد که هرکدام ویژگی‌های متفاوتی داشتند. با توجه به جامعیت سیستم طبقه بندی دارویی DRUID، داروهای دارونامه ایران با الگوگیری از این سیستم، بر اساس تاثیر بر ایمنی ترافیک طبقه بندی شدند. از 1255 دارو، 767 دارو به دلیل نبود شواهد کافی طبقه بندی نشدند و از 488 داروی طبقه بندی شده، به ترتیب 85/43% به سطح صفر، 41/25% به سطح یک، 94/13% به سطح دو و 4/10% به سطح سه تعلق داشتند. 66/70% از داروهای خطرناک (داروهای سطح دو و سه)، مربوط به داروهای اثرگذار بر سیستم عصبی بودند. اطلاعات 1255 دارو وارد سامانه داروها و رانندگی شد. سپس این سامانه از نظر ابعاد مختلف به صورت کمی و کیفی ارزشیابی شد. در ارزشیابی کمی بین 400 نفر از جمعیت عادی، میانگین امتیاز استاندارد شده برابر 37/18±80/77 به دست آمد که بالاترین نمره مربوط به بعد سهولت استفاده از سامانه بود (60/16±48/80). در ارزشیابی کیفی، نتایج حاصل از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته با نظرات پنل خبرگان ادغام شده و در راستای بهبود و ارتقای سامانه به کار گرفته شد. نتیجه گیری: توسعه یک سیستم طبقه بندی برای داروهای اثرگذار بر رانندگی و نیز تدوین دستورالعمل‌های تجویز دارو بر اساس تاثیر بر ایمنی ترافیک، می‌تواند به پزشکان و داروسازان در زمینه تجویز داروهای با حداقل اثر بر رانندگی کمک کند. همچنین راه اندازی سامانه داروها و رانندگی در کشور برای استفاده پزشکان و مردم عادی می‌تواند دستورالعمل‌ها و توصیه‌های مفیدی درباره اثر داروها بر رانندگی برای کاربران ترافیکی فراهم کرده و با کاهش رانندگی در زمان مصرف دارو منجر به پیشگیری از تصادفات ناشی از داروها شود.