بررسي روند تغییرات زماني و مكاني ذرات معلق (PM10 و PM2.5) در حاشيه شرقي درياچه اروميه با استفاده از تصاوير ماهواره‎اي و ارزیابی خطر بیماری‎های تنفسی و قلبی، عروقی

Abstract

مقدمه: امروزه موضوع آلودگی هوا و افزایش ذرات معلق یکی از مسائل مهم محیط زیستی و بهداشتی در کشور است. در استان آذربایجان شرقی و غربی این موضوع به واسطه کاهش شدید تراز آب دریاچه ارومیه و گسترش چشمگیر اراضی خشک نمکی اهمیت بیشتری یافته است. وزش باد می تواند رسوبات نمکی دریاچه را به مناطق مجاور منتقل نموده و منجر به تخریب زمین های کشاورزی و ایجاد بیماری های مختلف گردد. لذا این تحقیق با هدف بررسی روند تغییرات غلظت ذرات معلق در حوضه شرقی دریاچه ارومیه طی سال های 1380 الی 1395 سال انجام گردید. مواد و روش ها: غلظت ذرات معلق PM2.5 و PM10 هوا برای 999 نقطه روستایی و شهری حوضه شرقی دریاچه در سه منطقه مجاور (شبستر ،آذرشهر، اسکو، عجب شیر، ملکان و بناب) ، میانی (تبریز و مراغه) و دور (هریس، بستان آباد و سراب) با استفاده از رابطه خطی بین شاخص AOD و داده های زمینی ایستگاه های پایش کیفیت هوا طی تهیه گردید. خطر نسبی بیماری های آسم ، برونشیت مزمن و مرگ و میر ناشی از برونشیت حاد و پذیرش بیمارستانی ناشی از بیماری های قلبی ، عروقی با استفاده از تابع مواجهه – پاسخ پویسون) (Poisson برآورد گردید. منشا و مسیر ذرات معلقی منطقه نیز با استفاده از مدل HYSPLITدر سه ارتفاع 500، 1000 و 2000 متری بررسی گردید. یافته ها: میانگین غلظت PM10 و PM2.5 در نیمه دوم بازه زمانی مورد مطالعه (1395-1387) نسبت به نیمه اول (1387-1380) در مناطق مجاور به ترتیب 7/99% و 6/56 % در مناطق میانی 5/71 % و 7/44 % و در مناطق دور ،9/39 % و6/44 % افزایش یافته است. میانگین غلظت PM10 و PM2.5در طول بازه زمانی در مناطق مجاور، میانی و دور به ترتیب ( 7/102، 1/82 ، 8/84 ) و (6/23 ، 22 و 21 ) میکرو گرم در متر مکعب متغیر است. به موازات افزایش ذرات معلق، محاسبه تغییرات سطح آب دریاچه نیز نشان می دهد که طی سال های 1387 تا 1395 سطح آب از حدود 5/3905 کیلومتر مربع به 6/2507 کیلومتر مربع کاهش یافته است. میانگین خطر نسبی آسم، برونشیت مزمن، برونشیت حاد و بیماری های قلبی، عروقی در منطقه به ترتیب 2/1،1/1 ، 5/1 و 1/1 برآورد شد. با توجه به جهت باد و نیز نقشه های HYSPLIT، منشاء ذرات معلق منطقه عمدتا کشورهای عراق و سوریه طی ماه های فروردین، اردی بهشت و خرداد (آوریل، می و ژوئن) می باشد. نتیجه گیری: غلظت ذرات معلق در بخش غربی شهرستان های مجاور دریاچه نسبت به شهرستان های میانی و شرق حوضه بیشتر بوده است. با توجه به جهت بادهای شدید و نیز در نظر گرفتن نقشه های خروجی از مدل HYSPLIT می توان نتیجه گرفت شهرستان های مجاور نسبت به سایر شهرستان های حوضه شرقی دریاچه، بیشتر در معرض ذرات نمکی و نیز ریزگردهای انتقال یافته از کشورهای غربی قرار می گیرند.