بررسی چالش‌های مدیریت پسماندهای شهری ایران از منظر متخصصین
Abstract
مقدمه: ارزیابی سیستم مدیریت پسماندهای شهری یک امر ضروری در جهت ارتقاء هر چه بیشتر خدمات شهری است. این مطالعه با هدف شناسایی و اولویت‌بندی مشکلات و نقصان‌های مدیریت پسماندهای شهری ایران انجام شده است.
روش كار و مواد: در این مطالعه برای دستیابی به اهداف از روش‌های کمی و کیفی استفاده شده است. در بخش کمی از روش مرور دامنه و در بخش کیفی از روش دلفی استفاده شده است.
یافته‌ها: بر اساس یافته‌های بدست آمده از مرور دامنه شواهد علمی در بخش کمی مطالعه، متوسط نرخ تولید پسماندهای شهری ایران در دهه اخیر (1388 – 1398) 745/0 کیلوگرم به ازای هر نفر در روز می‌باشد. طبق برآورد انجام شده متوسط ترکیب پسماندهای شهری ایران شامل: 42/68% مواد آلی، 31/7% کاغذ و مقوا، 80/9% پلاستیک، 99/0% پت (پلاستیک شفاف ساخته شده از پلی‌اتیلن تری فتالات)، 59/1% فلزات، 09/1% لاستیک، 02/3% پارچه، 33/2% شیشه، 97/0% چوب و 48/4% سایر مواد می‌باشد. بررسی وضعیت فعلی مدیریت پسماندهای شهری ایران نشان داد که در حال حاضر کشور در بخش کاهش تولید پسماند هیچ برنامه مشخص و منظمی ندارد. برنامه‌های تفکیک از مبدا پسماندهای شهری نیز به صورت پراکنده و مقطعی در بعضی از شهرها انجام می‌شود. برای ارتقاء مرحله نگهداری پسماندهای شهری، شهرداری‌ها در سال‌های اخیر مخازنی را برای پسماندهای مخلوط و یا پسماندهای تر و خشک در سطح شهرها تعبیه نموده‌اند. بیشتر از 90% پسماندهای شهری ایران توسط شهرداری‌ها جمع‌آوری می‌گردد. حدود 5-8% پسماندهای شهری کشور بازیافت می‌شود. با وجود تلاش‌های انجام شده ایران برای پردازش و فرآوری پسماندهای شهری خود با مشکلات متعددی مواجه است. در حدود %84-71 از کل پسماندهای شهری ایران دفع (تلنبار کردن پسماند، دفن غیر بهداشتی و در موارد جزئی دفن بهداشتی) می‌گردد. در اکثر شهرهای ایران اصول مهندسی و بهداشتی دفن پسماندها رعایت نمی‌شود. بر اساس یافته‌های بخش کیفی مطالعه، مشکلات و نقصان‌های مدیریت پسماندهای شهری ایران در 6 گروه (مدیریتی - اجرایی، فنی - تخصصی، مالی، نیروی انسانی، قوانین و مقررات، فرهنگی - آموزشی) طبقه‌بندی شد. اهم مشکلات هر گروه شامل: بی‌توجهی به سرمایه‌گذاری موثر در جهت فرهنگ سازی، بی‌توجهی به اصول سلسله مراتب مدیریت پسماند، عدم توازن هزینه - بازده، ضعف در نحوه استخدام کارکنان، عدم توازن بین جرم و جزا در نظام حقوقی کشور و ضعف در آموزش عمومی می‌باشد.
نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌ها نتیجه‌گیری می‌شود که حل مشکلات و چالش‌های مدیریت پسماندهای شهری ایران نیاز به برنامه‌ریزی‌ها و مداخلات چند وجهی دارد. همچنین اصلاح مشکلات، رفع نقصان‌های اولویت‌دار و در کنار آن تقویت نقاط قوت سیستم مدیریت پسماندهای شهری ایران می‌تواند کمک موثری در جهت بهبود عملکرد این سیستم و ارتقاء خدمات شهری کشور باشد.