وضعیت خواب و ارتباط آن با افسردگی در یک سال پس از زایمان در زنان مراجعه کننده به مراکز بهداشتی-درمانی تبریز، 1396

Abstract

چکیده: زمینه و هدف: تغییرات فیزیولوژیکی دوره پس از زایمان و همچنین نیازهای مراقبتی شیرخوار، تغذیه شبانه و بیدار شدن های مکرر او، خواب مادر را تحت تاثیر قرار داده و از عوامل مهم ایجاد مشکلات خواب و کاهش کیفیت خواب در زنان در دوره پس از زایمان می باشند. درک وضعیت کیفیت خواب و پیشگویی کننده های فردی اجتماعی و سلامتی می تواند منجر به انجام اقدامات مناسب برای کاهش مشکلات و افزایش رضایت مادر و موفقیت او در ایفای نقش مادری گردد. این مطالعه با هدف، تعیین کیفیت خواب و ارتباط آن با افسردگی پس از زایمان طی دو تا دوازده ماه پس از زایمان و عوامل پیشگویی کننده کیفیت خواب انجام شد. روش بررسی: این مطالعه توصیفی- تحلیلی مقطعی بر روی 839 زن دارای کودک زنده سالم طی ماه های دوم (207 = n)، چهارم (204 = n)، ششم (205 = n) و دوازدهم (223 = n) پس از زایمان در مراکز بهداشتی- درمانی شهر تبریز- ایران، سال 97 – 1396 انجام گرفت. داده ها با استفاده از پرسشنامه های فردی – اجتماعی، و پرسشنامه های استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ و افسردگی پس از زایمان ادینبورگ جمع-آوری شد. نمره پیتزبورگ 5 یا بالاتر به عنوان اختلال خواب و نمره ادینبورگ 13 و بالاتر بعنوان وجود افسردگی در نظر گرفته شد. برای تعیین ارتباط بین افسردگی با کیفیت خواب از ضریب همبستگی پیرسون و جهت تعیین پیشگویی کننده های کیفیت خواب ابتدا با رگرسیون لجستیک ساده، عواملی مرتبط با 2/0 P < تعیین و سپس از رگرسیون لجستیک چند متغیره استفاده شد. یافته ها: بین چهار گروه افراد مورد پژوهش در زمانهای مختلف پس از زایمان از نظر مشخصات فردی-اجتماعی (به جز سطح رضایت از زندگی زناشویی (003/0=p )) و از نظر فراوانی مشکلات سلامتی تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت (05/0< p). میانگین سن افراد مورد پژوهش 8/29 (انحراف معیار 6/5) سال بود. 13% شاغل، 38% دارای تحصیلات دانشگاهی بوده و 74% زایمان سزارین داشتند. شایعترین مشکلات سلامتی، کمردرد (30%)، ترشحات غیرطبیعی واژینال (20%) و یبوست (15%) بود. در کل بین افراد در چهار مقطع زمانی پس از زایمان از نظر فراوانی اختلال خواب و نیز میانگین نمره کیفیت خواب تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت (بترتیب 079/0p= و 075/0=p). با این حال، در مقایسه ماه دوم با سایر مقاطع زمانی پس از زایمان، هم فراوانی اختلال کیفیت خواب (70% در مقابل 60%، 009/0(p = و هم میانگین نمره کیفیت خواب (2/6 در مقابل 6/5، 009/0(p= در ماه دوم بطور معنی داری بالاتر بود. بین افراد در چهار مقطع زمانی پس از زایمان از نظر فراوانی افسردگی و نیز میانگین نمره افسردگی تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت (بترتیب 390/0p= و 136/0=p). در کل 3/17% افراد افسردگی داشته و میانگین نمره افسردگی 5/7 (انحراف معیار 3/5) بود. بین نمره کیفیت خواب و افسردگی پس از زایمان ارتباط معنی داری وجود داشت (44/0 = r، 001/0< p). داشتن کمردرد (با نسبت شانس 91/1 ، فاصله اطمینان 95%: 40/1 تا 61/2؛ 001/0 p<)، سردی دست ها /پاها (با نسبت شانس 17/2، فاصله اطمینان 95%30/1 تا 61/3؛ 003/0=p)، یبوست (با نسبت شانس 64/1، فاصله اطمینان 95%: 04/1 تا 57/2؛ 033/0=p)، تغذیه فقط با شیر خشک (با نسبت شانس 82/1، فاصله اطمینان 95%:10/1 تا 02/3؛ 023/0=p)، ناخواسته بودن جنسیت کودک از نظر هر دو والد (با نسبت شانس 08/2، فاصله اطمینان 95%: 15/1 تا 71/3؛ 016/0=p)، سن شیرخوار در دو ماهگی (با نسبت شانس 60/1، فاصله اطمینان 95%: 17/1 تا 19/2؛ 003/0=p) پیشگویی کننده های اختلال کیفیت خواب طی سال اول پس از زایمان بودند. نتیجه گیری: کیفیت خواب نامطلوب و افسردگی طی 2 الی 12 ماه پس از زایمان در بین زنان شیوع بالایی دارد. با توجه به همبستگی کیفیت خواب با افسردگی پس از زایمان و اثر اغلب مشکلات سلامت فیزیکی و تغذیه با شیر خشک بعنوان پیشگویی کنندگی های اختلال کیفیت خواب، لازم است برای ارتقای کیفیت خواب زنان پس از زایمان، کارکنان سلامت به رفع مشکلات سلامتی زنان طی سال اول پس از زایمان و تشویق مادران به تغذیه شیرخوار با شیر مادر توجه ویژه ای نمایند. چنین تلاش هایی می تواند اثر تداخلی اختلال کیفیت خواب با ایفای نقش مادری را کاهش داده و سلامت جسمی و روانی زن، کودک و خانواده را ارتقا بخشد.